Tekening Ensor nu gewilder dan tijdens zijn leven

Een tekening van de Belgische kunstenaar James Ensor is in de afgelopen week uit het Gemeentemuseum Den Haag verdwenen. Vermoedelijk is het werk gestolen, maar zeker is dat niet. Eigenlijk een passende gebeurtenis met een tekening van een man die zich tijdens zijn leven nauwelijks begrepen en nog minder erkend voelde.

James Sidney Edouard baron Ensor leefde van 1860 tot 1949. Hij werd geboren in een winkeliersgezin in Oostende. Al vanaf zijn tienertijd toonde de jonge Ensor een liefde voor tekenen en kunst. In de jaren ’70 van de 19e eeuw volgde hij schilder- e n tekenlessen bij diverse kunstschilders, onder andere aan de Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Met zijn Oostendse leraren kon hij het niet goed vinden, en ook op de opleiding maakte hij niet bepaald een grote indruk. Ensor voelde zich miskend. Hij uitte zijn gevoel van miskenning in diverse schilderijen, zoals ‘De sombere dame’. Ensor’s werk wemelt van surrealistische optochten, maskers, geraamtes en de dood.

Kritisch, spottend en verbitterd

Het gevoel van miskenning sloeg om in verbittering toen zijn werk door een aantal toonaangevende kunstsalons, zoals de Antwerpse Salon des Beaux-Arts, werd geweigerd, en hij ook regelmatig kritiek van kunstcritici te verwerken kreeg. Als reactie maakte hij het schilderij ‘De Calvarie’. Daarop is de schilder zelf te zien aan het kruis en de criticus die zijn zij met een speer doorboord. Ook in andere werken is hij kritisch, spottend en verwijtend naar de maatschappij, de geestelijkheid en de burgerij.

Eindelijk succes

Toch had Ensor ook medestanders en beschermers, zoals Octave Maus, voorman van de kunstenaarsgroep Les Vingt, waarvan Ensor ook lid was. Ook exposeerde hij uiteindelijk in veel verschillende salons waaronder de toonaangevende salon L’esor. Toch bleef Ensor voortdurend balanceren op de dunne scheidslijn van succes en miskenning. Succes dat uiteindelijk toch kwam komt. In 1929 werd zijn werk tentoongesteld in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. De Ereplaats op die tentoonstelling was voor zijn bekendste werk: ‘De intrede van Christus te Brussel’ (1888). Dit schilderij staat volgens velen aan de basis van het Expressionisme. Ensor zelf wordt tot de Modernisten gerekend. 1929 is ook het jaar waarin hij uiteindelijk de ultieme erkenning kreeg en in de adelstand werd verheven. James baron Ensor overleed in 1949 en ligt begraven in Oostende. De potloodtekening ‘Triomf van de dood’ dateert uit 1887 en was onderdeel van de inmiddels gesloten overzichtstentoonstelling rond Ensor in het Haags Gemeentemuseum en was door het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen in bruikleen had gekregen.

Afbeeldingen:

• Afbeelding: Henry de Groux [Public domain], via Wikimedia Commons