Timoer Lenk: de half verlamde veroveraar van Azië

Van 22 november tot 22 december wordt in Groot-Brittannië de UK Disability History Month gehouden. Tijdens deze maand wordt er aandacht gevraagd voor mensen met een afwijking of een handicap uit de geschiedenis. Eén van de bekendste historische figuren met een lichamelijke afwijking was de Centraal-Aziatische veroveraar Timoer Lenk, die in de 14e eeuw een enorm rijk stichtte en, volgens geleerden, zo’n 17 miljoen slachtoffers maakte.

Timoer werd geboren op 9 april 1336 als zoon van Taraghay, een lager stamhoofd van de Barlas, in Kesh, in het huidige Oezbekistan. De Barlas stamden oorspronkelijk af van de Mongolen van Dzjenghis Khan, maar hadden hun nomadische gebruiken laten varen en ervoor gekozen om een sedentair bestaan te leiden en zich te bekeren tot de islam. Het gebied van de Barlas werd tijdens Timoers jeugd beheerst door het Mongoolse kanaat van Chagatai, maar in 1360 besloot Hajji Beg, de leider van de Barlas en oom van Timoer, tegen hen in opstand te komen.

Timoer Lenk

De Mongolen kozen er daarom voor om Haiji Beg te laten vervangen door Timoer, die hiermee voor de eerste keer een positie van macht bekleedde. Maar nadat Timoer in eerst instantie de Mongolen steunde kwam hij in 1364 eveneens in opstand tegen hun gezag. Hij werd echter verslagen en gedwongen in ballingschap te gaan. In deze tijd raakte hij ook half verlamd. Waarschijnlijk liep hij bij een gevecht in het zuidoosten van Perzië verschillende verwondingen op en raakte hij hierdoor verlamd aan zijn rechterzijde. Hij liep daardoor de rest van zijn leven mank en ook zijn rechterarm was grotendeels onbruikbaar. Timoer Lenk is een verbastering van het Perzisch Temur-i-lang dat ‘Timoer de Lamme’ betekent. De naam Timoer, die hij bij zijn geboorte meekreeg, is Turks voor ‘ijzer’.

Reconstructie van Timoers gezicht door Sovjet-archeoloog Mikhail Gerasimov

Heerser van Transoxanië

Timoer keerde een jaar later terug in Transoxanië, een gebied in Oezbekistan, waar hij samen met zijn zwager Hoessein de Mongolen versloeg. Timoer richtte zich na de dood van zijn vrouw in 1370 echter tegen Hoessein en werd de enige heerser van het gebied. Timoer noemde zichzelf geen kan, omdat hij geen directe afstammeling van Dzjenghis Khan was, maar nam zelf genoegen met de titel van emir. Na de consolidatie van zijn macht riep Timoer Samarkand uit tot zijn hoofdstad en richtte hij zich op verovering van de omliggende gebieden.

Perzië

Timoer besloot zijn rijk eerst uit breiden met de Perzische gebieden ten zuiden van Transoxanië. Hij veroverde al snel grote delen van het huidige Iran en Afghanistan en nam Bagdad in 1384 in. Hier liet hij zijn troepen een paar dagen plunderen en moorden, waarbij tienduizenden burgers om het leven kwamen. Timoer liet zijn wreedheid nog een keer zien bij het neerslaan van een opstand in het door hem veroverde Isfahan in Perzië, waar hij 70.000 inwoners liet onthoofden en van hun schedels grote torens liet bouwen. Zijn veldtocht in Perzië werd in 1387 echter onderbroken door een Mongoolse invasie onder leiding van Timoers voormalige beschermeling Tochtamysj, die Samarkand bedreigde.

Uitbreiding van zijn rijk

Timoer rekende na een lang en slopend conflict in 1395 uiteindelijk af met de Mongolen van de Gouden Horde, waarna hij zich weer richtte op het uitbreiden van zijn rijk. In 1398 veroverde hij Delhi in India, maar niet voordat hij 100.000 Hindoestaanse gevangenen om het leven had laten brengen. Na de verovering van India keerde Timoer zich naar het westen, waar hij, met behulp van een contigent Indische olifanten, huishield in Turkije en aan de oostkust van de Middellandse Zee. Timoers Tataren veroverden grote delen van Syrië, waarbij de bevolking van Damascus werd uitgemoord en de stad werd platgebrand. In 1402 versloeg Timoer de Ottomanen en maakte hij sultan Bayezid tot zijn persoonlijke gevangene. Smyrna, het huidige Izmir, werd Timoers meest westelijke bezitting.

Timoers rijk bij zijn dood (vazalstaten zijn niet meegerekend)

Expeditie naar China

Hoewel de weg naar Europa voor Timoer open lag koos hij er namelijk voor om zijn aandacht op een veel grotere buit te richten: het China van de Ming-dynastie. In 1404 vertrok hij vanuit Samarkand met een enorm leger richting het oosten. De winter van 1405 bleek echter een extreem koude te zijn en in midden januari 1405 werd Timoer gedwongen halt te houden in Otrar in het huidige Kazachstan, om te wachten tot de bergpassen weer begaanbaar waren. Hier werd Timoer ziek en hij stierf op 19 januari 1405 aan de gevolgen van een zware verkoudheid en koorts.

Na Timoers dood

Op zijn sterfbed had Timoer opdracht gegeven zijn enorme rijk te verdelen onder zijn zoons en kleinzoons, maar na zijn dood braken er al snel verschillende oorlogen uit onder zijn opvolgers. Hoewel enkele van deze opvolgers het goed deden was er na een eeuw bijna niets meer over van Timoers rijk. Het enige overblijfsel werd het Indiase Mogolrijk, dat in 1526 werd gesticht door Timoers achter-achterkleinzoon Babur en tot 1858 bleef bestaan.