Vijf eeuwen oude code in brief Karel V gekraakt

In 1547 schreef keizer Karel V een mysterieuze brief aan zijn ambassadeur in Frankrijk. Eeuwenlang wist bijna niemand wat er in de brief stond: de tekst was in codetaal geschreven. In 2022 wisten Franse onderzoekers na maandenlang onderzoek de code te kraken, waardoor het nu duidelijk is waar de geheimzinnigheid van de keizer voor diende. Wat mochten de Fransen niet te weten komen?

Keizer Karel V (1500 – 1558), was een van de machtigste mensen uit de 16e eeuw. Hij regeerde over een gigantisch rijk ‘waar de zon nooit onderging’. Als heerser kwam hij op gespannen voet te staan met zijn rivaal Frans I, de koning van Frankrijk. In hun regeerperiode wisselden de heersers regelmatig oorlogsverklaringen en vredesverdragen met elkaar uit. Hun wederzijdse wantrouwen zat diepgeworteld, waardoor het niet gek is om te bedenken dat Karel V in 1547 zijn brief naar zijn ambassadeur in Frankrijk, Jean de Saint-Mauris, in volkomen onbegrijpelijke codetaal schreef. Hij wou immers niet dat de Fransen stiekem konden meelezen. 

Ontcijfering van de code

Eeuwenlang werd de brief vergeten, totdat Franse cryptografe Cécile Pierrot er in 2019 toevallig over hoorde. Ze geloofde niet van het bestaan, totdat de gecodeerde brief in 2021 weer ter sprake kwam. Ze ging op onderzoek uit en vond de brief eind 2021 in de verzameling van de bibliothèque Stanislas in Nancy. De ondertekening maakte duidelijk dat Karel V de brief geschreven had, maar de boodschap was onbegrijpelijk. 

Samen met een team van het Laboratoire lorrian de recherche en informatique (Loria) in Nancy begon ze aan de ontcijfering. Met behulp van computers ontdekten ze dat er 120 symbolen op de brief stonden, die te onderscheiden waren in ‘verschillende families’. Om de code te kunnen ontrafelen, hebben ze de symbolen namen gegeven, geteld hoe vaak ze voorkomen en vastgelegd welke combinaties herhaald konden worden. Het ontcijferen ging echter langzaam. Hele woorden werden namelijk met één enkel symbool weergeven en sommige klinkers werden vervangen door andere tekens. “Ook probeerde Karel V tegenstanders die de brief zouden proberen te ontcijferen om de tuin te leiden door betekenisloze symbolen te gebruiken”, zegt Pierrot tegen VRT NWS.

De onderzoekers kwamen met behulp van een andere brief van de ambassadeur Jean de Saint-Mauris een stap dichter bij het kraken van de code. Daarin was door de ontvanger van de brief een ‘soort transcriptie’ geschreven in de marge van de brief. In juni slaagde het team erin om een zin te vormen van een aantal ontcijferde woorden en met behulp van historica Camille Desenclos, die de code in historische context kon plaatsen, bereikten ze de doorbraak. De code was gekraakt.

Brief bevat geruchten over een moordcomplot

Wat stond er dan in die brief? Aan de ene kant bevestigt de brief wat we al wisten: de grote vijandelijkheid tussen Frans I en Karel V bleef bestaan, ondanks het vredeverdrag dat drie jaar eerder was ondertekend. “Vredesverdrag of niet, de twee machthebbers hadden een sterk wantrouwen naar elkaar en probeerden elkaar te verzwakken”, aldus historica Desenclos tegen VRT NWS. 

Maar door het ontcijferen van de brief is ook iets nieuws ontdekt. Volgens Desenclos gingen er gingen geruchten rond over een moordcomplot tegen Karel V dat in Frankrijk beraamd zou worden. Over deze geruchten was nog niets bekend. Het bleven bij geruchten, want Karel V stierf in 1558 door ziekte en dus niet als gevolg van een moordaanslag. Toch toont de brief volgens Desenclos de angst aan die de keizer had voor zo’n potentieel moordcomplot. Daarnaast vertelt de keizer in de brief gevoelige informatie over de toestand van zijn rijk, waaronder ook zijn ‘politieke en militaire strategie’.

De onderzoekers hopen een beeld te krijgen van de strategie van Karel V in Europa door in de toekomst meer brieven van de keizer en zijn ambassadeur te ontcijferen.

Critici op het onderzoek

Historicus Maxim Hoffman van de Universiteit Gent kijkt kritisch naar het onderzoek van de Fransen. Tegen VRT NWS merkt hij op dat de code al in 1973 gekraakt was door de Britse historicus David Potter. Daarnaast hoefde de code volgens hem niet gekraakt te worden, omdat de minuut van de brief (de eerste geschreven versie van een tekst) bewaard is gebleven in het archief van Karel V. Volgens VRT NWS komen daar ook geruchten van een moordcomplot in voor, maar Frans I zou gezegd hebben dat hij zich nooit met zulke ‘dergelijke praktijken’ zou bezighouden. Hoffman zegt tegen VRT NWS het interessanter te vinden hoe de brief in de bibliotheek van Nancy is terechtgekomen. De persoonlijke archieven van de meeste ambassadeurs zijn namelijk verloren gegaan. Ook bestaan er weinig originele brieven die aan ambassadeur Jean de Saint-Maurits geschreven zijn.

BRONNEN:

• Vrt.be: Code van brief Karel V na vijf eeuwen gekraakt: de keizer had angst voor een moordcomplot
• Wikipedia.org: Keizer Karel V