Volksliederen: van trots tot tragedie

Bij de WK-wedstrijd tussen Frankrijk en Honduras op 15 juni 2014 bleef het pijnlijk stil bij aanvang van de wedstrijd. Het audiosysteem was kapot waardoor de traditie van het spelen van het volkslied van beide landen niet door kon gaan. Het volkslied wordt bij veel sportevenementen vooraf en bij prijsuitreikingen gespeeld. De patriottische liederen vertellen vaak de landelijke geschiedenis,  maar verschillen veel qua vorm en inhoud. Hoe zijn volksliederen eigenlijk ontstaan?

Volksliederen

Een volkslied, het nationale lied, is vaak een vaderlandslievend lied dat bij speciale vieringen wordt gezongen of ten gehore wordt gebracht. De meeste volksliederen omschrijven belangrijke gebeurtenissen in de vaderlandse geschiedenis zoals veldslagen, beroemde machthebbers of tradities. Het overgrote deel van de volksliederen zijn door overheden ingesteld, andere zijn door een liederenwedstrijd gekozen en sommige zijn door de bevolking zelf op bijzondere wijze tot volkslied uitgekozen. Veel volksliederen zijn in de vorm van een mars of een hymne geschreven, maar een aantal landen verkiezen de vorm van een opera-achtig stuk of fanfare.

Origine en taal

De meeste Europese volksliederen werden in de negentiende eeuw tot volkslied aangemerkt, terwijl velen al veel eerder waren ontstaan. Het Wilhelmus werd bijvoorbeeld tussen 1568-1572 al gezongen, maar pas in 1932 uitgeroepen tot het officiële volkslied. Meertalige landen kennen diverse versies van hun volkslied, zo heeft Zwitserland vier verschillende soorten: een Franse, Duitse, Italiaanse en Reto-Romaanse versie. In plaats van verschillende soorten liederen heeft Zuid-Afrika een volkslied waarin er in vijf verschillende talen gezongen wordt. Een aantal landen delen een volkslied, dit komt voornamelijk voor bij voormalig koloniën.

Nederlandhaat in volkslied België

Het verhaal gaat dat onze Belgische zuiderburen kort na hun onafhankelijkheid van Nederland de eerste versie van hun volkslied schreven. Een groepje jongemannen zou in 1830 in een café in Brussel een zeer anti-Nederland lied hebben geschreven. Het door Jenneval geschreven Brabançonne werd in 1860 aangepast tot een mildere versie om de gemoederen weer iets te bedaren.  

Vrouwonvriendelijk volkslied Oostenrijk

Oostenrijk organiseerde in 1946 een wedstrijd voor een nieuw volkslied. Het oude volkslied kon niet meer gebruikt worden omdat deze door Duitsland gebruikt werd en hierdoor teveel geassocieerd was met de nazi’s. Paula von Preradović, de kleindochter van een bekende Kroatische dichter, schreef naar aanleiding van de competitie het volkslied. Voorstanders voor vrouwenrechten maakten rond het millennium problemen van de zeer patriarchale bewoordingen in het volkslied en drongen aan op verandering. Zo werden termen als ‘huis van de grote zonen’, ‘vaderland’ en ‘vaderlijk’ verwijderd of vervangen door vrouwvriendelijker teksten.

Haatdragende volksliederen

Een aantal volksliederen zijn op zijn zachts gezegd haatdragend naar andere volkeren. Zo spreekt het Vietnamese volkslied continu over strijden en pijn. ‘Het pad naar glorie is gebaand op de lichamen van onze vijanden’, ‘onze vlag, rood met het bloed van overwinning’ en ‘onophoudelijk vechten we voor ons volk’ zijn enkele illustrerende zinnen die het Vietnamese volkslied tot krijgslied maken. Ook Burkina Faso’s volkslied laat er geen gras over groeien: ‘na duizenden jaren vernederende slavernij’ geven ze af op het neokolonialisme en streven ze naar vrijheid en het einde van de uitbuiting.

Het volkslied van Algarije is wellicht het bloeddorstigste lied, zeker wanneer men het inmiddels verwijderde laatste vers van het volkslied leest. De Algarijnen spreken van ‘het geluid van machinegeweren als onze melodie’ en ‘ontploffend kruit als ons ritme’. Het laatste vers, deze maakt inmiddels geen deel meer uit van het officiële volkslied, spreekt over de dag van de afrekening met de oud-kolonisator Frankrijk.

Vreemde volksliederen

In voormalig Tsjecho-Slowakije was men wel zeer praktisch met het volkslied. Het lied, Waar is mijn thuis, bestond uit twee delen en toen in 1993 het land werd opgedeeld in Tsjechië en Slowakije namen beide landen één gedeelte van het volkslied over. Ook Sint Helena’s volkslied heeft een vreemde geschiedenis. Het volkslied van de Britse kolonie werd geschreven door de Amerikaan Dave Mitchell. Mitchell werd gevraagd om het lied te schrijven, maar was nog nooit op het eiland zelf geweest. Nadat hij twee dagen lang kaartjes van het eiland bestudeerde schreef hij een tekst, zette deze tekst op een country-achtige melodie en stuurde vanuit de Verenigde Staten het volkslied op naar Sint Helena.