waar baseren we het gewicht van de kilo op?

Waar komt de kilo vandaan?

Gaat de kilo veranderen? Al sinds 1889 worden alle gewichten gebaseerd op het gewicht van Le Grande K, een stuk metaal dat precies een kilogram zwaar moet zijn. Maar misschien gaat dat veranderen. Uit onderzoek blijkt dat het gewicht van Le Grande K niet meer precies een kilo is.

Een precies gewicht is al jaren erg belangrijk. Handelaren en geldwisselaars gebruikten eeuwenlang gewichten om de waarde van munten te bepalen. Munten slaan was nog handwerk, en het gewicht van de ene gouden of zilveren munt kon zodoende anders zijn dan dat van de andere. Daarmee verschilde dus ook de waarde van de twee munten. Ook kwam het voor dat valsemunters stukjes goud of zilver van munten af knipten of vijlden, om daar zelf –illegaal- weer nieuwe munten van te maken.

Om zulke fraude te voorkomen, werden munten gewogen. Met een klein weegschaaltje vergeleek een handelaar of geldwisselaar met een aantal standaardgewichtjes. Alleen als het gewicht van de munten overeenkwam met dat van de standaard gewichten, kon de transactie doorgaan. Ook dit systeem was natuurlijk fraudegevoelig, want wie controleerde dat de geldwisselaar de correcte gewichten had? IJkmeesters controleerden de gewichten van de geldwisselaars, en brachten een merk op het gewicht aan als bewijs dat de gewichten klopten.

Net zo zwaar als een liter

Die ijkmeesters werkten allemaal in hun eigen gebied. Het kon dus nog steeds zo zijn dat er (kleine) verschillen waren in de standaardmaten tussen verschillende gebieden. Op aanvraag van Talleyrand werd een voorstel gedaan om een standaardmaat voor de kilogram te maken. Die werd gelijk getrokken aan het gewicht van een kubieke decimeter gedestilleerd water van nul graden. In 1795 werd de standaard kilogram gepresenteerd. Echter, vier jaar later bleek al dat de dichtheid van water bij vier graden groter was, en het gewicht van het volume water daardoor stabieler. In 1799 werd er een gewicht van platinum gepresenteerd, dat met de techniek van toen, het dichtst bij het gewicht van water kwam: het Kilogramme des Archives.

Nieuw gewicht

Negentig jaar lang was het Kilogramme des Archives de standaardmaat voor kilogrammen. In 1889 werd de Kilogramme des Archives weer vervangen. Pure platinum bleek te zacht, waardoor het mogelijk was dat er stukjes afgeschaafd zouden worden en het stukje niet meer precies een kilogram zou wegen. Daarom werd het nieuwe standaardgewicht van een legering gemaakt, zodat het harder was.

Prototype K

Het nieuwe gewicht werd Prototype K genoemd en opgeslagen in een kluis in een laboratorium in Parijs. Vanaf dat moment was dat dé kilo. Kopieën van die kilo werden verspreid over andere landen. Nederland kreeg er één en België zelfs twee. Elke veertig jaar werden die kopieën vergeleken met het origineel in Parijs.

Het is echter nog maar de vraag of het prototype in het Parijse laboratorium voor eeuwig de standaardkilo blijft. Wetenschappers doen namelijk nog steeds onderzoek naar de standaardkilo. Uit dat onderzoek blijkt dat Prototype K wel eens zwaarder kan zijn geworden. Ook de vijftig kopiën zijn inmiddels lang niet meer even zwaar. Daarom pleiten onderzoekers om over te gaan op een andere standaard die gebaseerd is op natuurkundige wetmatigheden, zoals inmiddels ook tijd is gebaseerd op de trillingen van atomen en moleculen.