Waargebeurd: voorloper Chiquita organiseerde staatsgreep in Guatemala

In de jaren 50 maakte Guatamala na jaren van dictatuur eindelijk een proces van democratische veranderingen door. Maar de eigenaren van een Amerikaans fruitbedrijf zagen die veranderingen met lede ogen aan. Door de hervormingen moesten zij veel land afstaan en veel meer belasting gaan betalen. In een poging het tij te keren, startte het bedrijf een bizarre lobbycampagne die uiteindelijk zou uitlopen op een staatsgreep.

Eerste vrije verkiezingen

Nadat Guatemala bijna twintig jaar had gezucht onder een repressieve dictatuur, mocht het volk in 1944 eindelijk weer naar de stembus. De enigszins conservatieve filosofieprofessor Juan Arévalo werd verkozen tot president en onder zijn leiding werd Guatemala geliberaliseerd en gedemocratiseerd. Toch herkoos het volk hem niet, na de verkiezingen van 1950 droeg Arévalo de macht vreedzaam over op zijn voormalig minister van defensie Jacobo Árbenz.

Jacobo Árbenz en de UFCO

Árbenz voerde een landreformatie door waarbij grootgrondbezitters onbebouwd land moesten afstaan, waarna die gebieden opnieuw werden verdeeld onder de arme boerenbevolking van Guatemala. Dit was een doorn in het oog van de Amerikaanse fruitkweker United Fruit Company (UFCO). De UFCO had tijdens het dictatoriale regime van de jaren 30 en 40 grote stukken land van de regering gekregen. Ongeveer 42% van het land was in bezit van het bedrijf. De UFCO was bijna geheel vrijgesteld van het betalen van belasting, had een monopolie verkregen op het verbouwen en de export van bananen en was in het bezit van bijna het gehele trein- en telefoonnetwerk van het land. Ook was de UFCO bijna geheel de eigenaar van de enige haven aan de Atlantische Oceaan van Guatemala. Het grondgebied van het bedrijf werd gezien als een eigen mini-staat binnen de Guatemalaanse staat. Door de invloed die de UFCO daarmee had op grote delen van Guatamala, was het land bijna letterlijk een banenenrepubliek geworden.

Lobbyisten van UFCO

Als reactie op de hervormingen van Árbenz stuurde de UFCO lobbyisten naar de Amerikaanse regering. Die speelden in op de anticommunistische sentimenten die tijdens de jaren 50 in de VS sterk aanwezig waren. Árbenz was geen communist, maar hij was wel beïnvloed door het communisme in zijn denkbeelden en hij hief het verbod op de communistische partij van Guatemala op. Ook waren er communisten te vinden onder de lagere rangen van zijn regering. Árbenz was een pragmatist, gedreven door zijn wens om de situatie voor de arme bevolking van zijn land te verbeteren. Hij voer een koers van gematigd, sociaaldemocratisch kapitalisme en onder zijn leiding zou de welvaart en levenskwaliteit van de arme bevolking gestaag toenemen. De lobbyisten van de UFCO wisten de Amerikaanse regering er echter van te overtuigen dat Guatemala hevig beïnvloed werd door communisten.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De staatsgreep

Dat was natuurlijk ondenkbaar voor de Amerikanen. Zij waren druk in de weer met het indammen van communisme, dat zich wereldwijd aan het verspreiden was. De CIA begon een staatsgreep te plannen. Ze schakelden hiervoor Carlos Armas in. Armas was een ex-legerofficier die gevlucht was uit Guatemala na een mislukte staatsgreep in 1949. Hij zou gesteund worden met geld en wapens. In 1954 zou Armas het land binnenvallen met een legertje van slechts 150 man; niet groot genoeg om de regering van Guatemala omver te werpen. Daarom legde de CIA het radioverkeer plat en werden er radiostations opgericht die zich voordeden als officiële nieuwszenders. De nep-nieuwszenders overtuigden de Guatemalaanse regering en het leger ervan dat er een groot invasieleger onderweg was. Bovendien begon de CIA met het bombarderen van strategische posities in het land. De manschappen van het Guatemalaanse regeringsleger werden hierdoor zo sterk gedemoraliseerd dat zij uiteindelijk weigerden verder te vechten. Datzelfde jaar nog zou Armas de strijd winnen en als dictator aangesteld worden. Tot 1957 zou het land onder zijn schrikbewind staan.

Bronnen: UMBC, National Security Archive.