Waarom werd Nederland een monarchie?
Nederlanders die het over hun glorieus verleden hebben, komen zelden bij de Oranjemonarchie uit; zij denken eerder aan de Republiek. Waarom werd die twee eeuwen geleden, in 1813, dan aan de kant gezet?
Tekst: Wijnand Mijnhardt
De Republiek was eind 18de eeuw allerminst op sterven na dood. De politiek had zich juist opnieuw uitgevonden. Voorheen kenmerkte de machtsstrijd tussen een kleine groep regenten en de Oranjestadhouders de politiek, maar dit veranderde in het revolutietijdvak van 1780-1798. Toen kwam, gestimuleerd door de verlichte debatten over burgerschap, een blauwdruk voor een fundamenteel andere politiek-sociale samenleving tot stand. Daaruit waren de Oranjes verdwenen en de regenten waren hun geprivilegieerde positie kwijtgeraakt. Tevens had het oude idee van volkssoevereiniteit uit de tijd van de Opstand een moderne invulling gekregen: de crux werd dat een volk actief kon participeren in het bestuur. Minstens zo fundamenteel was dat er een nieuwe invulling kwam van het begrip ‘prestatie’: een burger werd niet meer uitsluitend op zijn economisch nut beoordeeld, maar allereerst op zijn bijdrage aan de samenleving als geheel.
Het bleef niet bij fraaie plannen. De Bataafse revolutie van 1795 kreeg haar hoogtepunt in de revolutionaire Staatsregeling van 1798. Deze indrukwekkende Grondwet kende het soevereine volk volledige democratische rechten toe én sociale grondrechten, zoals het recht op werk, op gezondheidszorg, op armenzorg en onderwijs. Dit was voor het eerst in de Europese geschiedenis. Het ideaal was een burgersamenleving waar iedereen een steentje bijdroeg aan het openbaar belang en zich er verantwoordelijk voor voelde. De bouwstenen voor een perfecte democratie lagen klaar.
Waarom kozen de Nederlanden na de Napoleontische tijd dan toch voor een monarchie? Die vraag beantwoordt Wijnand Mijnhardt Geschiedenis Magazine nummer 6 van 2020.
Dit nummer is vanaf dinsdag 25 augustus verkrijgbaar in boekhandel en kiosk.
Nooit meer een nummer missen? Neem een abonnement, dan mis je niks!
Meld je aan Geef Geschiedenis Magazine cadeau
Abonnees krijgen dit nummer eind augustus in de brievenbus.
Over de auteur
Wijnand Mijnhardt is emeritus-hoogleraar vergelijkende wetenschapsgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
