Werelderfgoed in Nederland

Sinds 1972 bestaat UNESCO’s werelderfgoedverdrag en inmiddels is het door 190 lidstaten ondertekend. In het verdrag hebben de landen afgesproken dat ze zich zullen inzetten voor identificatie, bescherming, behoud en het toegankelijk maken van cultureel erfgoed binnen hun eigen landgrenzen. Sinds 1992 heeft Nederland het verdrag geratificeerd. Negen Nederlandse erfgoederen staan inmiddels op de werelderfgoedlijst.

Strenge selectieprocedure

Op de werelderfgoedlijst staat zowel natuurlijk als cultureel erfgoed. Acht van de negen Nederlandse erfgoederen zijn cultureel, één is natuurlijk: de Waddenzee. Verschillend bijzonder cultureel erfgoed is genomineerd voor deze lijst, maar er heerst een strenge selectieprocedure. Zo probeert het Teylers Museum (link ontspanningsmonument toevoegen) in Haarlem al sinds 2010 een plek op de lijst te veroveren, maar is dit tot op heden nog niet succesvol. De monumenten die vanaf 1995 wel het selectieproces hebben doorstaan en tot werelderfgoed zijn bevorderd, worden kort beschreven.

Schokland

Het grootste gedeelte van het werelderfgoed in Nederland schetst de geschiedenis van de omgang met – of het gevecht tegen water. Zo is het eerste gebied dat op de werelderfgoedlijst werd geplaatst in 1995, het voormalige eiland Schokland in de tegenwoordige Noordoostpolder. Ooit lag Schokland op het vasteland, vervolgens werd het een schiereiland, tot het in 1450 voorgoed leek te veranderen in een nat eiland. De bewoners woonden inmiddels op terpen om zich te beschermen tegen het water van de Zuiderzee. Terpen werden opgehoogd, een dijk gebouwd, maar niets was afdoende om de bewoners tegen het woeste zeewater te beschermen.

Ondanks fikse tegenstribbelingen van de overgebleven eilandbewoners, werd Schokland in 1862 onbewoonbaar verklaard. In 1942 werd een gedeelte van de Noordoostpolder – en daarmee Schokland – drooggelegd, de verkaveling en oude contouren van het eiland bleven hierbij intact. Tegenwoordig bevindt zich op het terrein Museum Schokland, met een aantal gereconstrueerde vissershuisjes en Schokkergebouwen. Ook is de – in 1900 ontruimde haven – nagebouwd. Het voormalige eiland is een paradijs voor archeologen, in het perfect conserverende veen doet men vondsten die teruggaan tot de Middeleeuwen en zelfs de prehistorie. Deze archeologische schatten tonen het gevecht tegen het water door de eeuwen heen.

Omgang met water

Ander werelderfgoed dat zijn oorsprong vindt in de omgang met het water, is bijvoorbeeld het Friese Woudagemaal, dat in 1998 aan de werelderfgoedlijst werd toegevoegd. De Stelling van Amsterdam, een waterlinie met een lengte van 135 kilometer en 45 forten in een brede ring om de hoofdstad, laat zien hoe water in de geschiedenis ter verdediging werd gebruikt. Dit uitgebreide verdedigingswerk werd in 1996 aan de lijst toegevoegd. De Beemster Polder vervolgens toont hoe Nederlanders in de 17e eeuw een drooglegging of ‘droogmakerij’ aanpakten. De polder is in 1999 aan de werelderfgoedlijst toegevoegd. Dan zijn de twee bekendste werelderfgoederen in Nederland die met water te maken hebben, nog niet genoemd: in de eerste plaats de 18e eeuwse molens van Kinderdijk-Elshout (toegevoegd in 1997), die voor een betere afwatering van de Alblasserwaard moesten zorgen. Sinds 2010 is daarnaast de bekende, 17e eeuwse Amsterdamse grachtengordel aan de lijst van Werelderfgoed toegevoegd.

Rietveld-Schröderhuis

Toch heeft niet elk Nederlands monument op de werelderfgoedlijst met water te maken. Zo staat het Rietveld-Schröderhuis sinds 2000 op de lijst. In de jaren twintig ontwierp Rietveld in opdracht van de eigenzinnige Truus Schröder-Schräder het woonhuis, en liet het in 1924 bouwen op een kavel aan de Prins Hendriklaan in Utrecht. Dit bijzondere architectonische experiment is geënt op de idealen van De Stijl. Voor Gerrit Thomas Rietveld was dit het eerste complete huis dat hij ontwierp en dat zichtbaar voortborduurde op zijn meubelontwerpen.In juni 2014 werd besloten de Van Nellefabriek in Rotterdam definitief op de werelderfgoedlijst te plaatsen. Wereldwijd wordt het gezien als één van de voornaamste, industriële gebouwen. Meer informatie over deze (voor zijn tijd) arbeidsvriendelijke fabriek, gebouwd volgens de richtlijnen van het Nieuwe Bouwen, vindt u hier. Wat er binnenkort aan deze lijst van werelderfgoed zal worden toegevoegd is nog onduidelijk. Het Haarlemse Teylers Museum, de Nieuwe Hollandse Waterlinie of het Sanatorium Zonnestraal in Hilversum, allemaal maken ze deel uit van UNESCO’s – inmiddels befaamde – voorlopige  werelderfgoedlijst.