Wie was Willem de Veroveraar?

Willem I van Engeland, ook wel Willem de Veroveraar, was de eerste Normandische koning van Engeland. Hij leefde bijna duizend jaar geleden en zijn verovering van en heerschappij over Engeland hebben belangrijke erfenissen achtergelaten in Groot-Brittannië. Bronnen uit zijn tijd beschrijven hem als een daadkrachtige maar meedogenloze heerser. Veel gebeurtenissen uit Willems levensloop blijven echter mysterieus, omdat Normandische en Engelse bronnen vaak verschilden in hun beschrijving van Willems leven: was hij, zoals Normandische bronnen stelden, een heldhaftige strijder, of hadden de Engelsen het bij het rechte eind door hem te beschrijven als een wrede veroveraar?

Een turbulente jeugd

Willem de Veroveraar werd waarschijnlijk in 1028 geboren in Falaise, een Frans dorpje in Normandië. Willems ouders waren nooit getrouwd, wat hem de bijnaam ‘Willem de Bastaard’ opleverde. Het feit dat zijn moeder, als dochter van een leerlooier, van lage komaf was, hielp hier niet bij. Zijn vader Robert, die de bijnaam ‘de Duivel’ had, was van hogere komaf: hij was de achter-achterkleinzoon van Rollo, de Viking die Normandië stichtte. In 1027 werd hij dan ook hertog van Normandië. Ondanks dat Willem een bastaard was, erfde hij als enige zoon zijn vaders titel na diens dood in 1035. Door zijn jonge leeftijd werd hij onder regentschap geplaatst. Daardoor was zijn positie als hertog zwak, en zo kreeg Willem te maken met veel lagere edelen die de zwakke positie van de hertog probeerden te misbruiken om er zelf machtiger van te worden en onderling veel conflicten met elkaar uitvochten. Deze onvrede heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat Willem vanaf een jonge leeftijd een hekel kreeg aan wetteloosheid en een sterke daadkracht ontwikkelde.

Willems bestuur in Normandië

De onrust in Willems gebieden en zijn impopulariteit bij de adel namen niet af, ook niet toen Willem oud genoeg was om de gebieden zelf te besturen. Een keerpunt kwam in 1047, toen Willem, gesteund door koning Hendrik I van Frankrijk, een coalitie van Normandische rebellen wist te verslaan. Willem ontwikkelde zich dankzij dit soort successen tot een gerespecteerd maar harde heerser, die door tactische en doeltreffende optreden successen behaalde op het slagveld, in zijn bestuur en op religieus gebied. Ondanks dat hij niet hoogopgeleid was en nooit had leren lezen of schrijven, was hij wel intelligent en vastberaden.

Een dubieuze claim op de Engelse troon

Om zijn macht te versterken, trouwde Willem in 1051 met Mathilde van Vlaanderen. Het was een strategisch slimme zet, omdat het huwelijk het bondgenootschap met Vlaanderen bevestigde en de alliantie een sterk front kon vormen tegen de Franse koning, met wie de banden verslechterd waren. Willem werd ondanks pogingen zijn macht te vergroten echter nog altijd geconfronteerd met verzet: in 1052 begon een grote opstand tegen Willem in Normandië, die twee jaar duurde. Tijdens deze periode versterkte Willem de banden met de koning van Engeland, Eduard de Belijder. De twee waren verre familie van elkaar: Eduards moeder, Emma van Normandië, was Willems oudtante. Willem en andere Normandische edelen waren geliefd bij Eduard, die met hen betere contacten had dan met zijn Engels-Deense schoonfamilie. Eduard kreeg geen kinderen en zijn goede banden met Willem leidden er vermoedelijk toe dat Eduard Willem benoemde tot zijn erfgenaam. De belofte die Eduard aan Willem gedaan zou hebben, is echter nooit duidelijk beschreven in historische bronnen en er wordt dan ook al sinds jaar en dag gespeculeerd over de juistheid van deze theorie.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De strijd om de Engelse troon

Doordat Willem de verschillende opstanden in Normandië de baas was, kon hij ervoor zorgen dat zijn positie alsmaar sterker werd. Met zijn verovering van Maine, een historische Franse provincie die grensde aan Normandië, in 1063, werd hij de machtigste heerser in Noord-Frankrijk. Eén of twee jaar later zou koning Eduard, volgens Normandische bronnen, een afgevaardigde naar Normandië gestuurd hebben om te bevestigen dat Willem hem zou opvolgen. Deze afgevaardigde bleek niemand minder dan Harold, de graaf van Wessex en de schoonbroer van Eduard. Harold werd gevangengenomen en gedwongen om Willems claim op de Engelse troon te steunen, ondanks dat Harold zelf ook aanspraak maakte op de positie van erfgenaam. De eed die Harold aflegde, is ook afgebeeld op het Tapijt van Bayeux, een van de belangrijkste primaire bronnen die de Normandische verovering van Engeland verbeeldt.

Toen koning Eduard op 5 januari 1066 stierf, steunden de Engelse edelen Harold als zijn opvolger. Hierop besloot Willem ten strijde te trekken, met als excuus het feit dat Harold zijn belofte om Willem te steunen niet had waargemaakt. Maar Willem moest wel eerst in Engeland komen. De overtocht naar Engeland liep grote vertraging door een periode met harde wind, waardoor de vloot niet kon uitvaren. Dat leek ongunstig, maar was toch een onbedoeld voordeel voor Willem. Harolds leger bestond uit een mix van professionele soldaten en boeren die hij tijdens zijn opmars richting het zuiden had geworven. Harold had zijn troepen al vroeg gestationeerd aan de zuidoostelijke kust van Engeland, maar door de vertraging aan Willems kant riskeerden de boeren de septemberoogsten te missen. Harold kon onmogelijk de oogsten laten mislukken en dus werd hij gedwongen om de troepen hun post te laten verlaten. Ook kreeg Harold te maken met invallen van de Noorse koning Hardrada, die gesteund werd door Tostig, Harolds broer. Hoewel Hardrada en Tostig verslagen werden bij de Slag bij Stamford Bridge, kostte dit Harold veel troepen. Op 27 september lukte het Willem eindelijk om aan wal te komen, waarna de stadjes Pevensey en Hastings met weinig moeite door hem ingenomen werden. Harold keerde niet lang daarna met zijn leger terug vanuit noord-Engeland, klaar om zich op de Normandische legers te storten. De veldslag die volgde, de Slag bij Hastings, was erg chaotisch, maar uiteindelijk slaagden Willem en zijn leger er toch in om de troepen van Harold te verrassen. Toen Harold sneuvelde op het slagveld, gaven de Engelse troepen zich gewonnen en was de Normandische invasie geslaagd.

Slag bij Hastings Willem de Veroveraar

Koning van Engeland

Als kersverse koning van Engeland voerde Willem veel Normandische gebruiken in. Hij stelde trouwe onderdanen aan in belangrijke functies aan het hof en in de rest van het land en zorgde ervoor dat de edelen geen onderlinge oorlogen voerden. De Engelse aristocratie werd volledig vervangen door een Normandische aristocratie. Hij streed tegen corruptie in de kerk maar zorgde er tegelijkertijd voor dat geestelijken hem gehoorzaamden. Om zijn greep op Engeland te behouden liet hij kastelen bouwen, waaronder de Tower of London. Ook deed Willem zijn best om de Engelse taal te leren, maar hij had hier zijn hele leven moeite mee. Mede hierom werd Frans de taal van het Engelse hof en de aristocratie. De invloed van het Frans sijpelde dankzij de Normandische verovering de Engelse taal binnen en had blijvende gevolgen voor het Engels.

Willems dood en nalatenschap

Willem keerde vaak terug naar Normandië en in de laatste jaren van zijn leven bracht hij hier zelfs meer tijd door dan in Engeland. Het bestuur over Engeland liet hij over aan trouwe bisschoppen en hij liet zichzelf alleen nog zien in tijden van crisis. Op het vasteland van Europa vormden zich steeds meer bondgenootschappen tegen zijn heerschappij, waar zelfs zijn zoon Robert zich bij aansloot. De grensgebieden van Normandië werden hierdoor vaak bedreigd, met name Maine en Vexin. In 1077 kwam Mantes, in het oosten van Vexin, onder controle van koning Filips I van Frankrijk, wat Willem terug wilde draaien door middel van een verrassingsaanval. Wat er precies gebeurde is onduidelijk, maar tijdens de veldtocht naar Mantes raakte Willem waarschijnlijk gewond of werd ziek, waarna hij een aantal weken in een klooster bij Rouen verbleef. Hij leed waarschijnlijk aan een infectie in zijn darmen. Hij was er zo slecht aan toe dat de aanwezigen, onder andere Willems dokters, een aantal bisschoppen en twee van zijn zoons, zich realiseerden dat zijn dood naderde. Op zijn sterfbed werd besloten dat zijn oudste zoon Robert Normandië zou erven, terwijl zijn tweede zoon Rufus, de latere koning Willem II van Engeland, het bestuur over de Engelse gebieden kreeg. Op 9 september 1087 stierf Willem, in de veronderstelling dat zijn politieke nalatenschap geregeld was. Niets bleek echter minder waar: niet lang na Willems dood brak een oorlog uit tussen Robert en de nieuwe koning Willem II over het bestuur van Normandië en Engeland. De chaos waar Willem zo’n hekel aan had gehad, brak weer los. Desondanks had Willem een diepgaand cultureel nalatenschap achtergelaten: de taal, religie en sociale verhoudingen van Engeland waren voorgoed veranderd. Of Willem nu een wrede of bewonderenswaardige vorst was, blijft onbeslist, maar waarschijnlijk is een combinatie van beide eigenschappen op zijn plaats.