De kosmopolitische religie van de Romeinen

Terwijl de Romeinen grote delen van Europa veroverden, veroverden de goden van de onderworpen volken een plaats binnen de Romeinse religie. Het polytheïsme of veelgodendom van de Romeinen bood ruimte voor andere geloven, maar de christenvervolging liet zien dat hier ook grenzen aan zaten.

Romeinse religie

De religie van de Romeinen was over het algemeen heel flexibel: lokale goden uit veroverde gebieden, maar soms ook goden uit andere gebieden, konden relatief makkelijk een plekje krijgen in het Romeinse pantheon. Daar werd wel een voorwaarde aan verbonden: iedereen moest offeren aan de Romeinse staatsgoden, omdat die zorgden voor het succes en voortbestaan van het Romeinse Rijk. Naast die verplichting stond het iedereen vrij om andere goden te aanbidden.

Kosmopolitische romeinse goden isis

Griekse goden

Veel mensen zullen bekend zijn met de overeenkomsten tussen de Griekse en Romeinse goden. De twee culturen hadden al lang contact, eerst via de Griekse koloniën in Italië en daarna de Romeinse verovering van Griekenland. De Romeinen stelden de Griekse goden gelijk aan hun bestaande goden, bijvoorbeeld de Griekse oppergod Zeus aan hun eigen Jupiter. Ook namen ze veel van de uitgebreide Griekse mythologie over, al was het met een Italiaanse twist.

Isis en Mithras

Uit het veroverde Egypte kwam tijdens het Romeinse Keizerrijk de godin Isis, of in ieder geval haar gehelleniseerde versie, mee naar het Italiaanse schiereiland. Over haar tempel in Rome deden veel roddels de ronde, bijvoorbeeld dat het een plek zou zijn waar getrouwde vrouwen affaires hadden, maar het was ook een machtig instituut die gesteund werd door de keizers. . De Mithras-cultus was ook zeer populair, vooral onder soldaten. Deze mysteriecultus aanbad de Perzische god Mithras maar verder is er weinig over hun geloof of rituelen bekend.

Kosmopolitische romeinse goden fresco mithras

Nehalennia in Nederland

In Nederland zien we ook de vermenging tussen twee religies. Rond de Oosterschelde, waar in de Romeinse tijd belangrijke havens lagen voor de handel met Brittannië, zijn meerdere altaarstenen en een tempel gevonden voor de godin Nehalennia. Hoewel ze waarschijnlijk van oorsprong een inheemse godin was, werd ze ook aanbeden door de Romeinen. Dit blijkt uit de Latijnse inscripties op de altaarstenen die in de Romeinse stijl gemaakt werden van duur geïmporteerd natuursteen. De meeste van deze stenen werden besteld door Romeinse handelaren die de godin bedankten voor een veilige overtocht over de Noordzee naar Brittannië. De offerandes die zijn gevonden komen vooral uit de 2e en 3e eeuw na Christus, voordat de tempel onder water kwam te staan.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Christenvervolging

Zoals gezegd bood de Romeinse godsdienst ruimte voor veel goden, zolang de Romeinse staatsgoden maar in ere werden gehouden. Dit verklaart de christenvervolgingen door de meestal toch tolerante Romeinen. Het Christendom was, anders dan de meeste geloven in die tijd, monotheïstisch. Oftewel de Christenen erkenden maar één God. Hierdoor vonden ze dat ze niet ook aan de Romeinse goden konden offeren. Soortgelijke redenaties hadden eerder ook al voor conflicten tussen de Romeinen en joden in Judea gezorgd. De Christenen begonnen een zondebok te worden voor slechte dingen die gebeurden binnen het Romeinse Rijk en werden daarom vervolgd. Het aantal Christenen bleef echter toenemen, tot keizer Constantijn het geloof in het jaar 313 na Christus legaliseerde. In 391 zou keizer Theodosius I het zelfs de staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk maken, waardoor alle andere goden niet meer aanbeden mochten worden. Natuurlijk betekende dat niet dat iedereen in het Romeinse Rijk opeens Christelijk werd: het duurde nog eeuwen voordat het christendom zich over heel Europa verspreid had.