Portret van August de Sterke als koning van Polen

Wie was August de Sterke?

Voor iemand die glorie en faam het belangrijkste in zijn leven vond, is het ironisch dat August de Sterke nauwelijks bekend is in Nederland. In de gebieden waarover hij heerste heeft hij echter een diepe indruk achter gelaten. De keurvorst van Saksen en koning van Polen staat daar nog steeds bekend als een van de belangrijkste vroegmoderne vorsten vanwege zijn oorlogen en erfenis van kunst, cultuur en porselein.

Een onverwachte keurvorst

August de Sterke werd in 1670 geboren als tweede zoon van Johann Georgs III, zoon en erfgenaam van de keurvorst van Saksen, en de Deense prinses Anna Sophie. Hij en zijn oudere broer Johann Georgs IV kregen een streng Lutherse opvoeding die voorbereidde op zowel politiek als het slagveld. Al vanaf jonge leeftijd geloofde August dat hij geschikter was om over Saksen te heersen dan zijn broer. Hun vader dacht daar hetzelfde over, maar het erfrecht was onverbiddelijk: Johann Georgs was de oudste zoon en dus de erfgenaam.

Na de dood van hun grootvader Johann Georgs II in 1680 nam hun vader het stokje over en werd keurvorst van Saksen. Zijn zonen gingen net als veel andere jonge mannen van stand in die tijd op Grand Tour, een reis door Europa waarbij ze kennis maakten met veel andere edelen en culturen. August liet mensen tijdens deze reizen vaak versteld staan van zijn fysieke kracht en hield daar de bijnaam ‘de Saksische Hercules’ aan over.

Nadat hun vader in 1691 door ziekte overleed werd Augusts broer Johann Georgs IV op 22-jarige leeftijd keurvorst van Saksen. August zelf richtte zich vooral op een militaire carrière. Het Heilige Roomse Rijk, waar Saksen deel van uitmaakte, was verwikkeld in de Negenjarige oorlog met Frankrijk en August leidde de Saksische troepen aan het front langs de Rijn. De regering van zijn broer ging niet van een leien dakje. De temperamentvolle heerser stond onder grote invloed van zijn minnares en adviseurs en vervreemde daardoor van belangrijke bondgenoten zoals de keizer van het Heilige Roomse Rijk. In 1694 overleed Johann Georgs aan pokken, zonder een wettelijk kind te hebben verwekt. Hierdoor werd August op 24-jarige leeftijd onverwacht keurvorst van Saksen.

Beeld van August de Sterke in Dresden

Koning van Polen

Als nieuwe keurvorst begon August de beschadigde relatie met de bondgenoten te repareren. De keizer had hem opgedragen om het Ottomaanse Rijk te bestrijden in Hongarije, waar het Heilige Roomse Rijk al decennia tegen de islamitische grootmacht vocht. De twee veldtochten van August daar waren echter geen succes.

Ondanks deze tegenslag was de ambitie van August niet minder geworden. Hij wilde namelijk koning van Polen worden. Anders dan de meeste koningen in Europa werden de vorsten van het grote Poolse rijk benoemd door de Sejm, een vergadering van edelen. Hoewel het eigenlijk niet de bedoeling was, bleken deze edelen in de praktijk zeer omkoopbaar. Degene met het meeste geld werd daarom meestal de nieuwe koning.

De poging van August om koning van Polen te worden werd gesteund door de keizer van het Heilige Roomse Rijk en de tsaar van Rusland. August was namelijk niet de enige Europese heerser die een oogje op de Poolse troon had. De Franse koning Lodewijk XIV deed pogingen om een van zijn edelen koning van Polen te maken en de keizer en de tsaar zaten geen ven beiden te wachten op zo’n groei van de Franse invloed. Van zijn machtige bondgenoten hoefde August echter financiële steun verwachten. Hij zag zich daarom genoodzaakt om zware belastingen op te leggen aan de bevolking van Saksen en om land en kroonjuwelen te verkopen. Uiteindelijk won hij na een omstreden verkiezing de kroon van Polen. Voor deze promotie moest hij zich wel bekeren van het Lutheranisme tot het Katholicisme. Dit tot de afschuw van zijn moeder en vrouw. Ook na zijn bekering bleef het merendeel van de Saksische bevolking protestants en volgde August binnen het Heilige Roomse Rijk de politiek van zijn protestantse bondgenoten.

De rampzalige oorlog met Zweden

Een zwarte bladzijde tijdens de regering van August was de oorlog met Zweden die hij begon in 1700. Gesteund door Denemarken en het Rusland viel hij Livonia binnen, een door Zweden bestuurd gebied aan de Baltische zee. Ooit had dit land deel uitgemaakt van Polen, August wilde het in naam van Saksen veroveren. Dit ging catastrofaal mis: de Zweedse koning Karel XII won slag na slag van Augustus. Het Saksische leger vluchtte naar Polen, waar de twee legers jarenlang af en aan slag leverden. In deze schermutselingen dolven de Saksen vaak het onderspit.

De Poolse edelen waren hier natuurlijk niet blij mee en bleven volhouden dat zij niets met de oorlog te maken hadden, aangezien August Livonia was binnengevallen in zijn functie als keurvorst van Saksen en niet in die van koning van Polen. Karel zag dat anders en wilde alleen vrede sluiten als de Poolse adel August zou afzetten en een stroman van Zweden als koning zou benoemen. August zou deze rivaal-koning uiteindelijk pas erkennen in 1707, toen de Zweedse troepen Saksen bezetten en hem tot een zeer nadelig vredesverdrag dwongen. Uiteindelijk zou tsaar Peter de Grote alle gebieden langs de Baltische zee veroveren. In 1709 hielp hij August terug op de Poolse troon. Dat betekende wel dat August voor de rest van zijn regering in grote mate van Peter de Grote afhankelijk was. Hierdoor moest hij zijn ambitie om de Poolse troon erfelijk te maken opgeven.

Binnentuin van het Zwinger paleis in Dresden August de Sterke

Kunst, cultuur en porselein

August de Sterke had aan het einde van zijn leven een groot nalatenschap van kunst, cultuur en architectuur om op terug te kijken. Ondanks dat hij vaak krap bij kas zat, veranderde hij Dresden van een middeleeuwse vestingstad in een barok meesterwerk. Onder andere de Frauenkirche, het Zwinger en het Japanse paleis kregen hun huidige uiterlijk dankzij zijn inspannen. August was immers koning van Polen geworden, en die nieuwe allure moest uitgestraald worden. In zowel Dresden als Warschau liet hij grote en weelderige paleizen en tuinen aanleggen. De parken in Warschau waren zelfs toegankelijk voor het publiek.

Daarnaast leed hij ook aan ‘porseleinziekte’, oftewel een sterke passie voor dit zeer waardevolle handelswaar uit China en Japan. Hij legde een grote verzameling van porseleinen voorwerpen aan waarvan een deel nog steeds te zien is in Dresden. Zijn obsessie zorgde er ook voor dat August onderzoek stimuleerde naar een manier om zelf porselein te kunnen maken. Dit was uiteindelijk succesvol en als eerste land in Europa kon Saksen nu zelf het begeerde aardewerk produceren. Dit zogenaamde ‘Meissen porseelein’ is ook vandaag de dag nog een gewild exportproduct.

Het hof van August kreeg al snel een reputatie voor overdaad en luxe. Dit trok veel getalenteerde kunstenaars en ambachtslieden aan, die veel unieke objecten hebben gemaakt tijdens zijn regering. Als een van de eerste vorsten in Europa verzamelde August actief kunst. Met recht kan gezegd worden dat de musea van Saksen veel aan August te danken hebben. Ook in zijn eigen tijd was een deel van de collectie al toegankelijk voor het publiek, wat zeer uitzonderlijk was.

Schilderij Anna Constantia von Brockdorff.

Vrouwen, kinderen en minnaressen

In 1693 trouwde August met de edelvrouw Kristiane Eberhardine. August stamde af van een lange lijn ongelukkige verstandshuwelijken gebaseerd op politieke overwegingen, en zijn eigen verbintenis was hier geen uitzondering op. Desondanks kreeg het stel in 1696 een zoon die later zijn vader zou opvolgen als keurvorst August II van Saksen en koning August III van Polen. Ondanks dat hij meerdere broers en zussen had zou hij het enige officiële kind van August de Sterke blijven. Eberhardine was zeer ongelukkig met de vele buitenechtelijke affaires van haar man en zijn bekering tot het katholicisme. Als protest hiertegen ging ze buiten Dresden wonen en verscheen niet vaak meer aan het hof. Haar weigering om zich te bekeren leverde haar de bewondering op van de protestantse bevolking van Saksen.

De belangrijkste de buitenechtelijke affaire van August was met Anna Constantia von Brockdorff. Het stel had bijna drie jaar een verhouding, tussen 1704 en 1713, en kreeg samen drie kinderen. In politiek opzicht maakten Anna Constantia echter weinig vrienden door zich te bemoeien met de Poolse politiek van August. Dit leidde ertoe dat Anna Constantia uiteindelijk door August verbannen werd naar Borg Stolpen, waar ze zou blijven tot haar dood in 1765.

Dood en erfenis

Uiteindelijk zou August sterven in 1733 aan de gevolgen diabetes, die hij waarschijnlijk had opgelopen door zijn bourgondische levensstijl. Zijn zoon en opvolger August II van Saksen zou veel van zijn bouwprojecten afmaken. Hoewel het niet gelukt was om de Poolse troon erfelijk te maken, zou zijn zoon toch de kroon in handen krijgen met de hulp van het Russische rijk. Tegenwoordig wordt August vooral herinnerd om zijn belangrijke bijdragen aan de kunst en architectuur in Saksen en Polen.