Middeleeuwse grappen en grollen in het Heege manuscript

In de National Library of Scotland is door Engelse hoogleraar James Wade, van Cambridge University, een manuscript geanalyseerd dat nieuw licht werpt op moderne cabaret. Hij onderzocht het Heege manuscript, dat een verzameling van satirische verhalen bevat die door minstrelen werd opgevoerd. Het bereikte zowel hoge als lage kringen. Sinds deze maand is de analyse voor iedereen te lezen. Wat is dit manuscript en zegt het iets over hedendaagse cabaret?

Heege manuscript: unieke tekstbundel

Het Heege manuscript is een bijzondere bundel teksten. Er zijn namelijk weinig tot geen authentieke teksten uit de late middeleeuwen die iets zeggen over het volksvermaak via minstrelen. De meeste minstrelen legden hun toneelstukken niet vast, want hun verhalen werden beluisterd, niet gelezen. Hoewel het lastig is om op basis van dit ene manuscript iets te zeggen over hoe minstrelen in Europa te werk gingen, geeft dit manuscript een goed beeld van hoe minstrelen hun publiek vermaakten.

Het Heege manuscript dateert uit circa 1480 en vindt zijn oorsprong in het grensgebied van Derbyshire en Nottinghamshire. Een lokale en waarschijnlijk rondreizende minstreel voerde in deze omgeving stukken op. Daarin haalde hij uit naar gebeurtenissen in nabijgelegen dorpen en boerderijen. Daarbij veranderde hij zeer waarschijnlijk de plaatsnamen. De teksten die bewaard zijn gebleven, zijn niet geschreven door de minstreel zelf, maar door Richard Heege, een lokale onderwijzer. Hij kopieerde de teksten van deze opvoering hoogstwaarschijnlijk uit het notitieboek van de minstreel, die anoniem is gebleven..
Wade vermoedt dat de minstreel delen van zijn act opschreef, omdat de vele onzinnige regels moeilijk te onthouden waren. Dat de verhalen van deze minstreel wél zijn opgeschreven en bewaard, is te danken aan Heege en het spiekbriefje van de minstreel.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Komisch en absurdistisch

De grappen die in het middeleeuwse document staan, zijn gewaagd. Juist omdat ze de spot drijven met edelen en geestelijken. In een van de teksten die in het manuscript staan, verplaatst de minstreel zich in de rol van een priester die een preek houdt over de voordelen van dronkenschap. “God houdt van paard noch merrie, maar van vrolijke mannen die in de beker kunnen staren”, is de boodschap. Ook steekt hij de draak met buitensporige eetgewoonten van edelen: “Drie koningen eten zoveel dat hun buik ontploft en er vierentwintig zwaardvechtende ossen uit hen springen”. Hij rondt af met een onzingedicht dat de toehoorders uitdaagt om zich de komische en absurde incidenten voor te stellen die daarin genoemd worden.
The Hunting of the Hare beschrijft lompe dorpelingen die een haas proberen te doden. Echter gaat alles mis, want er ontstaat een wrede vechtpartij waarbij de deelnemers er als misvormde overlevenden uitkomen. De titel is daarom ironisch, omdat de verwachte jachtpartij nooit plaatsvindt.

“Een verrassende conclusie is dat middeleeuwse minstrelen komische uitvoeringen aanboden, in plaats van het soort materiaal dat we gewoonlijk associëren met middeleeuwse minstrelen, zoals Robin Hood-ballads, verhalen over ridderlijkheid en verslagen van grote veldslagen”, vertelt Wade aan Salon.

Vergelijking met moderne cabaret

Dezelfde satire is te zien in hedendaagse shows en programma’s zoals ‘Mock the Week’. Dat stelt Wade. Hij legt uit dat zelfspot en grappen ten koste van het publiek nog steeds karakteristieken zijn van Britse stand-upcomedy. Bij stand-up gaat het om het maken van riskante opmerkingen. “En riskante teksten zijn dit zeker!”, noemt Wade in The Guardian. “Deze teksten zijn veel komischer en serveren alles van satirisch, ironisch en onzinnig tot actueel, interactief en meta-komisch. Het is een komisch feest,' zegt Wade.

De studie van Wade is te lezen in het tijdschrift The Review of English Studies.