De geschiedenis van de post

Hoewel we steeds minder post versturen, is en blijft de post een belangrijke schakel in onze maatschappij. Tegenwoordig vooral dankzij pakketpost. Het postsysteem stamt al uit het Perzische rijk van de zesde eeuw voor Christus.

Het Nederlandse woord ‘post’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘postum’, wat ‘geplaatst’ betekent. De oorsprong van het fenomeen post gaat echter nog veel verder terug dan de Romeinen. Al vrijwel meteen na de uitvinding van het schrift rond 4000 voor Christus werden geschreven boodschappen gebruikt om informatie door te geven. De farao’s uit het Oude Egypte beschikten in 2400 voor Christus al over een groot aantal koeriers die hun wetten en besluiten door het gehele rijk verspreidden.

De eerste postdiensten

Het eerste georganiseerde postsysteem ontwikkelde zich waarschijnlijk in de zesde eeuw voor Christus in Perzië. De Perzische koningen lieten verspreid over het hele rijk een netwerk van poststations aanleggen. Koeriers konden bij die stations uitrusten en hun vermoeide paard inwisselen voor een uitgerust exemplaar, zodat ze zo snel mogelijk hun bestemming konden bereiken.

De Romeinen waren de eersten die een soortgelijk systeem in Europa introduceerden. Onder keizer Augustus ontstonden er twee verschillende postdiensten: de snelle rhedae voor het versturen van keizerlijke decreten en belastingopbrengsten en de langzame birolae voor overheidscommunicatie. Later werd er ook nog een derde dienst opgericht, speciaal voor de post van de gewone burgers.

In de Middeleeuwen ontwikkelden veel organisaties hun eigen postnetwerk. Onder andere de orde der Cisterciënzers, de Tempeliers en verscheidene universiteiten bezaten een eigen postdienst. Daarnaast werden er ook andere methoden ontwikkeld voor het versturen van de post.

Adellijke familie in de post

Naast deze instellingen waren er ook families die brood zagen in de verspreiding en bezorging van post. Adellijke dynastieën legden zich toe op het verspreiden van post, vooral het Italiaans-Duitse geslacht Thurn-und-Taxis speelde hierin een grote rol. In 1490 opende Franz von Taxis een koeriersdienst tussen de keizerlijke zetel in Innsbruck en de troon van de Habsburgse stadhouders in Brussel. Daarmee werd de grondslag gelegd voor een internationaal postnetwerk. Het systeem dat door Franz ontwikkeld werd, functioneerde razendsnel. In 1500 deed een brief er slechts vijf dagen over om de afstand tussen de twee steden te overbruggen. Die snelle dienst legde de familie geen windeieren en de dynastie won snel aan status binnen het imperium. In de zeventiende eeuw kreeg de familie het ambt van kaiserliche Generalpostmeister toebedeeld. Een functie die ook door vrouwen bekleed kon worden. Toen haar man in 1628 overleed, nam Alexandrine von Taxis het Generalpostmeisterambt over en werd zodoende de eerste Duitse vrouwelijke ondernemer. Het huis Thurn-und-Taxis zou tot in e negentiende eeuw een belangrijke schakel blijven in de Europese posterijen en de familie zou opklimmen tot een van de machtige Duitse vorstenhuizen.

Post betalen

Maar ook buiten het Heilig Roomse Rijk zat men niet stil. In 1653 bedacht de Parijse staatsman Jean-Jacques Renouard de Villayer in dienst van Lodewijk XIV een systeem van brievenbussen om de post in Parijs in goede banen te leiden. Tegelijk vond hij een betalingssysteem uit, waarbij het verzenden van post vooraf betaald werd en een betalingsbewijs meegezonden werd met het poststuk. Dat gebeurde door de post te verpakken in een vooraf betaalde enveloppe. Hoewel het systeem van Renoard de Villayer flopte, naar verluid doordat kwaadwillenden ratten in de brievenbussen stopten, maar zette wel de toon voor toekomstige uitvindingen. In 1680 introduceerde de Engelse koopman Willem Dockwra een soortgelijk systeem op waarmee mensen binnen Londen voor slechts één penny post konden versturen. Dit systeem van Penny Post was vrijwel meteen een groot succes en zou, met wat aanpassingen, blijven bestaan tot in de negentiende eeuw.

Aan de Penny Post kwam een eind toen Rowland Hill in 1840 de eerste postzegel op de markt bracht. Dit was het eerste écht praktische middel om vooraf de verzending van een poststuk mee te betalen en verspreidde zich snel over de hele wereld.

Post in handen van de overheid

Dat had ook te maken met de groei van de bevolking en de handel. Met postschepen en -treinen kon post veel vaker en sneller verzonden worden, terwijl de goedkope betaalmiddelen sinds de Penny Post ervoor zorgden dat het versturen van post voor een steeds grotere groep betaalbaar werd. Zodoende werd het versturen van post essentieel voor de handel en overheden, maar ook voor particulieren. Daarom werd vanaf de negentiende eeuw de posterij in Europa steeds meer de verantwoordelijkheid van de nationale regeringen. Ook in Nederland had de overheid vanaf 1810 het staatsmonopolie op het bezorgen van post. Aan het einde van de twintigste eeuw werden de posterijen weer vaker geprivatiseerd. In 1989 werd begonnen met de privatisering van de Nederlandse postdienst.