Geschiedenis van Zwarte Piet

Zwarte Piet is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de meest controversiële onderdelen van de Nederlandse cultuur. Critici wijzen op de stereotyperende onderdelen van zijn personage, terwijl Pietenfans menen dat de helper van de Goedheiligman is verankerd in de Nederlandse cultuur. In deze context is het echter belangrijk de geschiedenis van Sints helper in het oog te houden. Zo was de assistent van Sinterklaas in 1800 nog een witte man met de naam "Jan de Knecht". Hoe ziet de geschiedenis van Zwarte Piet eruit?

In Duitsland heeft Sinterklaas tegenwoordig nog steeds slechts één blanke knecht, Knecht Ruprecht genaamd. Ook Frankrijk kent één blanke helper van de Sint: Le Père Fouettard. Oostenrijk kent weer een andere helper van Sinterklaas. Volgens de overlevering is de duivel hier de helper van Sinterklaas. In zijn leven zou Sinterklaas namelijk de duivel hebben overwonnen. Hierna zou de duivel tot slaaf van Sinterklaas zijn gemaakt. In Oostenrijk is hierdoor het duivelse figuur Krampus de helper van Sinterklaas.

Pagepakje van Zwarte Piet

Het karakter van Zwarte Piet, zoals wij dat tegenwoordig kennen, werd geïntroduceerd in het prentenboek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman uit 1850. In de eerste druk van het prentenboek draagt de donkere bediende een wit pak met rode biezen en geen hoofddeksel. Vanaf de volgende uitgave is Zwarte Piet echter in een bont pagepakje afgebeeld. Aan koninklijke hoven hadden dienaren zulke kleding aan en dit is mogelijk de reden om Zwarte Piet in zulke kleding te hullen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Onduidelijke oorsprong van Zwarte Piet

Waar de oorsprong van deze Zwarte Piet ligt, is niet precies duidelijk. Zo was de Zwarte Piet wellicht een overwonnen duivel. In het toenmalige Europa bestond er weinig verschil tussen de duivel en een Moor. Hieraan dankt Zwarte Piet wellicht zijn donkere uiterlijk. Dit is echter niet het enige verhaal over de oorsprong van Zwarte Piet. Zo zou Sinterklaas op een slavenmarkt in zijn thuisland Myra een Ethiopisch jongetje met de naam Piter hebben vrijgekocht. Deze jongen besloot Sinterklaas uit dankbaarheid voorgoed te dienen. Een derde versie is dat Zwarte Piet oorspronkelijk een blanke helper was die zwart is geworden door het roet in de schoorstenen, waar hij doorheen kroop om cadeautjes in de schoenen van kinderen te doen.

Wodan en Sleipnir

Een laatste mogelijkeheid van herkomst ligt in het verhaal van de Germaanse god Wodan (ook bekend als Odin). Wodan reed op zijn witte schimmel Sleipnir door de lucht en was aanvoerder van de Wilde Jacht. Wodan werd vergezeld door twee zwarte raven, Huginn en Muninn. De raven luisterden, net als Zwarte Piet, aan de schoorsteen om Wodan over de goede en slechte daden van de stervelingen te vertellen.

Zwarte Piet in de twintigste eeuw

Tot de tweede helft van de twintigste eeuw was de donkere helper van Sinterklaas, in overeenstemming met koloniale tradities, niet erg snugger. Toen er in de tweede helft van de twintigste eeuw steeds meer bewoners uit de voormalige koloniën naar Nederland immigreerden, kreeg Zwarte Piet een meer ontwikkeld karakter. Sinterklaas werd de verstrooide goedheiligman en Zwarte Piet werd zijn uitbundige helper. Ondanks deze verbeterde status is zijn optreden de laatste jaren steeds vaker onderwerp van protest, door het racistische karakter dat rond Sint en Piet bleef hangen.

Piet niet altijd zwart

In de 21e eeuw werd Piet steeds minder vaak zwart geschminkt. In 2014 deden 'roetveegpieten' hun intrede. Daarmee werd duidelijk gemaakt dat Piet zwart zou zijn van al het roet uit de schoorsteen. Daarmee werd geprobeerd de inmiddels steeds feller wordende discussies rondom het sinterklaasfeest te bezweren, zij het slechts met matig succes. Toch hebben de voorstanders van witte Pieten en 'roetveeg' Pieten de geschiedenis aan hun kant. Wie op oude foto's, zoals bovenstaande foto uit 1965, uit Amsterdam, bekijkt, ziet dat witte Pieten helemaal niet ongewoon zijn. 

Afbeeldingen:

• Sint en Piet op een prent uit 1850. Bron - Jan Schenkman (author), illustrator unknown [Public domain] via Wikimedia.
• Tsjechische Sinterklaas. Bron - Chmee2 [CC BY 3.0] via Wikimedia.