Van Pretoria naar Tshwane

Zuid-Afrika gaat de hoofdstad Pretoria eind 2012 omdopen in Tshwane, meldde de burgemeester dinsdag. De huidige naam Pretoria verwijst naar de blanke Afrikaner Andries Pretorius, die in 1838 een leger van 10.000 Zulu’s versloeg in de Slag om de Bloedrivier.

Aan het einde van de 18e eeuw brak er een onstabiele periode aan in Europa. In Frankrijk kwam er een einde aan de monarchie door de Franse Revolutie (1789). Vanaf dat moment ging Frankrijk een op expansie gerichte politieke koers varen. De Franse legers behaalden een reeks overwinningen op andere Europese mogendheden, waardoor het Europese machtsevenwicht werd verstoord. Eén van de weinige landen die nog weerstand kon bieden tegen Frankrijk, was Engeland. In 1797 namen de Britten de Kaapkolonie over van Nederland, dat ondertussen een satellietstaat van Frankrijk was geworden. De Britten wilden niet dat de Fransen de Zuid-Kaap in handen kregen. Nadat de Britten zich in 1803 korte tijd terugtrokken, sloegen zij in 1805 wederom toe. Ze kwamen terug naar Zuid-Afrika en annexeerden het gebied.

Voortrekkers

In Zuid-Afrika woonden op dat moment een groot aantal kolonisten. Deze kolonisten waren grotendeels van Nederlandse, Vlaamse, Franse en Duitse afkomst. Zij zagen de verandering van bestuur met lede ogen aan. De kolonisten werden Boeren of voortrekkers genoemd. Het Britse kolonialisme, de verengelsing, de grensoorlogen met de oorspronkelijke bevolking van het land en de afschaffing van de slavernij zette de grote groep boeren ertoe om hun geluk elders te beproeven. Naar schatting 12.000 Boeren trokken tussen 1830 en 1850 naar het binnenland om hun eigen republieken te stichten. In 1838 trok een groep van deze voortrekkers onder leiding van Piet Retief door het koninkrijk van de Zulu’s op zoek naar een ‘eigen’ stukje land. Retief ging daarop in gesprek met de Zulukoning Ding aan over het verkrijgen van grondgebied in zijn koninkrijk.

Retief en Dingaan

Een naburige stam van de Zulu’s, het Tlokwa-volk, had vee van de Zulu gestolen. In ruil voor hulp bij het terugkrijgen van het vee, tekende Dingaan een verdrag in het Engels voor de overdracht van het Tugela-Umzimvubu gebied. Maar een Engelse dominee, die diende als tolk, maakte een fatale fout in de vertaling. Piet Retief was ervan uitgegaan dat het land voortaan het eigendom van de Boeren was, terwijl de koning in de veronderstelling was dat het slechts om gebruiksrecht ging. Dingaan wilde geen gebied in eigendom afstaan en bedacht een plan. Hij nodigde Retief en de rest van de Boeren uit op een feest. Maar aan het einde van de festiviteiten liet Dingaan Retief en zijn groep op 6 februari 1838 vermoorden. Het leger van Dingaan vermoordde tevens 41 mannen, 57 vrouwen en 97 kinderen.

Andries Pretorius

Bij gebrek aan een leider wezen de overige voortrekkers Andries Wilhelmus Jacobus Pretorius (1798-1853) aan als commandant-generaal. Nadat hij was gekozen als leider van de voortrekkers was hij van mening dat een vreedzame samenleving met de Zulu’s niet mogelijk was. Ze bouwden een cirkel van ossenwagens, een Laager, rondom hun ervan en stuurden een boodschapper naar Dingaan. Toen de boodschapper aankwam bij Dingaan, werd hij vrijwel meteen gedood. De koning bracht vervolgens een leger op de been om de Boeren weg te jagen uit zijn gebied.

Slag bij de Bloedrivier

De voortrekkers maakten zich ook gereed om ten strijde te trekken. Op 16 december was het zover. Op deze bewuste dag stonden er 464 voortrekkers met 200 knechten tegenover het 10.000 man tellende Zululeger. De voortrekkers waren dan wel in een ondertal, maar dankzij hun Laager, hun geweren en hun twee kanonnen, wisten de voortrekkers als winnaars uit de strijd te komen. Rond de 3000 Zulu’s vonden de dood terwijl slechts drie voortrekkers in het gevecht gewond raakten, waaronder Andries Pretorius. De Bloedrivier dankt zijn naam dan ook aan de vele Zulumannen die bij deze slag om het leven kwamen.

Na de slag bij de Bloedrivier

Na de slag bij de Bloedrivier bleef Pretorius strijden voor de Boerenrepublieken. Zo bezette hij op 20 juli 1848 Bloemfontein en behaalde hij bescheiden overwinningen op de Britten bij Winburg, Smithville en Vaalburg in de latere Transvaal. Maar nadat hij een nederlaag behaalde op de Britten bij Boomplaats, erkende hij de Britse soevereiniteit tot aan de Vaalrivier. De Britten loofden 2000 pond uit voor de arrestatie van Pretorius en hij vluchtte naar het noorden van het land. In 1851 waagde hij weer een poging om de onafhankelijkheid van de boeren in de Transvaal te herstellen.

Republiek Transvaal

De Britten gingen uiteindelijk op de knieën en gingen op zijn voorstel in. Op 17 januari 1852 erkenden zij de onafhankelijkheid van de Republiek van Transvaal. De prijs op zijn hoofd werd ingetrokken. Anderhalf jaar later, op 13 juli 1853 overleed Pretorius. Twee jaar later voegde zijn zoon de districten Potchefstroom en Rustenburg samen tot de nieuwe stad, die hij Pretoria noemde, ter eren van zijn vader. Marthinus Wessel Pretorius werd de eerste president van de Transvaalrepubliek, of Zuid-Afrikaansche Republiek.

Tshwane

Het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), dat al sinds 1994 aan de macht is, wilde al langer Pretoria omdopen in de Afrikaanse naam Tshwane. Deze naamsverandering was in 2005 bijna een feit, maar de autoriteiten kwamen er na fel protest van de nationale eenheid op terug. De blanke minderheid in Zuid-Afrika is fel gekant tegen de naamsverandering, doordat Pretorius hun nationale held is. Niet alleen de stad krijgt een nieuwe naam. Ook de hoofdwegen krijgen de namen van anti-apartheidsleiders.