Landkaart over de geschiedenis van de namen Westerschelde en Oosterschelde

Waarom is er een Westerschelde en een Oosterschelde?

Misschien is het je weleens opgevallen: de Westerschelde ligt ten zuiden van de Oosterschelde en de Oosterschelde ligt ten noorden van de Westerschelde. Maar waarom heten ze dan niet Noorderschelde en Zuiderschelde?

Als je naar de kaart van Zeeland kijkt, vallen de grote zeearmen meteen op. Die zeearmen zijn ontstaan door een duizenden jaren lang proces waarbij water diepe geulen in de bodem uitsleet. Na de IJstijd ontstond er in Zeeland een getijdenlandschap. Bij vloed overstroomde het water het land, dat bij eb weer droogviel. Door dat continue stromen van water, ontstonden er na verloop van tijd getijdegeulen. Doordat er ook rivieren in het gebied stroomden, werd dat proces nog sterker.

Een van die rivieren is de Schelde. Deze rivier ontspringt in het Noord-Franse Gouy en stroomt door België tot die iets ten noorden van Antwerpen uitmondt in wat nu de Westerschelde is.

De Schelde

Het eerste dat geschreven wordt over de Schelde gaat terug naar het Romeinse Rijk en zijn staatsman: Julius Caesar. Caesar beschrijft één van zijn Gallische veldtochten, waarbij hij bij de rivier Scaldis terecht komt, de rivier die wij nu kennen als de Schelde. De staatsman heeft verder nooit melding gemaakt van een vertakking.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In 1635 waren de namen Westerschelde en Oosterschelde voor het eerst op een landkaart waar te nemen. Daarop is te zien dat de Schelde in twee delen splitste vanaf Antwerpen. De Schelde is in haar eerste kilometers, vlak nadat de rivier in Frankrijk ontspringt, slechts een klein beekje. Tegen de tijd dat de rivier de Belgische grens bereikt, is het al een smalle rivier. Door een aantal grote zijrivieren uit België, zoals de Rupel en de Dender, groeit de Schelde daarna uit tot een grotere rivier. Op diezelfde kaart is ook te zien dat één van deze opgesplitste delen naar het westen loopt in een grote zeearm: de Westerschelde of toen nog de Honte. Het deel dat ter Noorden ligt, en nu de Oosterschelde heet, boog rond die tijd eerst oostwaarts om vervolgens net als de Honte richting het westen te stromen.

Het antwoord op de vraag waar de namen van de Ooster- en Westerschelde vandaan komen, is dus te vinden in deze periode. Lange tijd bestonden er daadwerkelijk een oostelijke en een westelijke tak.

Landkaart over de geschiedenis van de namen Westerschelde en Oosterschelde

Veranderingen in de Zeeuwse Delta

Dat Caesar geen melding maakte van een vertakking van de Schelde, kan te maken hebben met het feit dat de Zeeuwse Delta in de loop der eeuwen veel veranderd is. De getijdengeulen in het gebied waar de Schelde uitmondde in de Noordzee veranderden vaak van loop. Op een kaart uit bijvoorbeeld het jaar 1500 is dit nog goed te zien: die kaart lijkt in de verste verte niet op de huidige kaart van de provincie. Het gebied onderging eeuwenlang veranderingen door zowel menselijk handelen als natuurgeweld. De aanleg van dijken moest ervoor zorgen dat het land bewaard werd, maar door het aanleggen van polders en kanalen kwam het land alsnog in gevaar.

Verdronken dorpen

Dit gold ook voor de Sint-Elisabethvloed die op 18 november 1421 plaatsvond. Zuidwest Nederland onderging een zware storm wat als gevolg had dat de dijken braken, de polder volstond en de rivier vervolgens dwars door de polder stroomde. Er verdronken duizenden mensen.

Om de kaart in zijn geheel te laten lijken op de kaart die we nu van Zeeland kennen, moeten er een paar eilanden verdwijnen. In de middeleeuwen verschenen op de eilanden verschillende nederzettingen die soms snel groeiden en rijk werden. De plek in de rivierdelta was handig voor de handel, maar ook gevaarlijk door alle natuurkrachten.

Zo ontstond in de late middeleeuwen ook de stad Reimerswaal. Al snel werd het een rijke stad, Reimerswaal was na Zierikzee en Middelburg een van de belangrijkste steden van Zeeland. Maar in de achttiende eeuw verdween deze stad na een reeks rampen definitief in de golven.

Het einde van de verbinding met de Oosterschelde

De combinatie van menselijk handelen en de natuur zorgde er uiteindelijk ook voor dat de Oosterschelde haar verbinding met de Schelde verloor. De geul die de twee Scheldes verbond, verzandde langzaam. In 1867 maakte de aanleg van een dam een definitief einde aan de verbinding tussen de zeearm en de rivier. Het water van de Schelde loopt sinds dat moment alleen via de Westerschelde de Noordzee in.

Door onder andere de scheiding van beide wateren door de gebouwde dijken en dammen, hebben de Ooster- en Westerschelde verschillende functies gehad. De Westerschelde is de belangrijkste route van de zeevaart richting Antwerpen en heeft daarmee een groot economisch belang. De Oosterschelde heeft daarentegen een grote rol gespeeld in de visserij en focust zich nu vooral op haar ecologisch en recreatieve waarden. De Oosterschelde wordt afgesloten door onder andere de Deltawerken die Nederland moeten beschermen tegen overstromingen.

Het deel dat naar het westen liep en nu als enige van de twee delen nog uitmondt in de Noordzee is de Westerschelde gaat heten. En de Oosterschelde kreeg haar naam vanwege haar, niet meer bestaande, buiging naar het Oosten. Best logisch toch?