Opkomst van de Nederlandse patriotten

Het is een patriottische daad en het is nodig om dit land economisch gezond te maken

Aldus de Franse socialistische presidentskandidaat François Hollande over zijn plan om het rijkste deel van de bevolking 75 procent belasting te laten betalen over alle inkomsten boven de één miljoen euro. Volgens Hollande is de nieuwe maatregel bedoeld als een boodschap voor meer cohesie onder de Franse bevolking en is het een vorm van patriottisme. Eind 18e eeuw probeerden de patriotten in Nederland een eind te maken aan het heersende absolutisme.

Eind 18e eeuw nam de onrust in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden sterk toe. Een steeds groter wordende groep mensen, voornamelijk leden van de middenklasse, waren ontevreden over de heersende politiek. Met name geïnspireerd door de Amerikaanse Revolutie van 1776 keerden deze ‘Patriotten’ zich tegen de erfelijke overgang van het bestuur en eisten zij meer democratische inspraak. In 1781 schreef Statenlid Joan Derk van der Capellen tot den Pol het anonieme pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’, wat uit zou groeien tot de geloofsbelijdenis van de beweging.

In 1783 organiseerden de Patriotten in Dordrecht zich in het exercitiegenootschap ‘De Vrijheid’. Niet veel later ontstonden er ook in andere steden dergelijke paramilitaire organisaties, waarmee gewapende burgers ‘de echte vrijheid’ wilden beschermden. Al snel kwamen deze verenigingen in conflict met het lokale bestuur en in verschillende steden namen de Patriotten al snel de macht over. Zo slaagden de Patriotten erin om in 1786 het prinsgezinde vroedschap in Utrecht grotendeels af te zetten en te vervangen door een democratisch gekozen raad. Stadhouder Willem V, die normaalgesproken de vroedschappen benoemde, weigerde deze hervorming te accepteren, maar besloot toch niet in te grijpen. De Patriotten hoopten ondertussen op steun vanuit Frankrijk, maar de Fransen lieten het uiteindelijk afweten.

In 1787 kwam er vervolgens abrupt een einde aan de opkomst van de Patriotten. Nadat de vrouw van Willem V, prinses Wilhelmina van Pruisen, haar beklag deed bij haar broer, de koning van Pruisen, keerde het tij. Op 13 september viel een leger van 20.000 Pruisische soldaten bij Nijmegen de Republiek binnen en verjoeg de Patriotten. Veel kopstukken van de beweging waren genoodzaakt via Antwerpen naar Frankrijk te vluchten. Daar richtten zij het Bataafs Legioen op, wat uiteindelijk op zou gaan in het Franse revolutionaire leger dat in september 1794 optrok tegen de Republiek.

In latere eeuwen hebben de woorden ‘Patriot’ en ‘Patriottisme’ hun specifieke politieke inhoud verloren en zijn ze, net als in andere landen, gelijk komen te staan aan de trots op het land van herkomst. Van dit concept van de vaderlandsliefde maakt ook de Franse presidentskandidaat François Hollande nu gebruik. Hij hoopt de Fransen te overtuigen akkoord te gaan met een belasting van 75 procent op de inkomsten boven één miljoen euro door een beroep te doen op hun patriottisme.