Nederland leest: De donkere kamer van Damokles
Dit jaar zal tijdens het evenement ‘Nederland Leest’ de oorlogsroman De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans (1921-1995) centraal staan. Het is inmiddels de zesde editie van het evenement, waarbij het de bedoeling is om lezen te promoten en een discussie over een boek op gang te brengen. Het werk van Hermans lijkt hiervoor geknipt, want er is nog altijd veel controverse over.
De donkere kamer van Damokles verscheen in 1958. Hiervoor had Hermans al veel geschreven, onder andere voor literaire tijschriften, maar dit boek zou uitgroeien tot zijn populairste en meest gelezen werk. Hoofdpersonage in het boek is Henri Osewoudt, die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief is in het verzet. Hermans baseerde Osewoudt op de verrader Anton van der Waals, die wel degelijk voor de Duitsers werkte maar tijdens en na de oorlog verschillende identiteiten aannam.
Osewoudt wordt in het verhaal van Hermans door zijn dubbelganger Dorbeck, die hij toevallig ontmoet, aangespoord om bij het verzet te gaan. Na de oorlog wordt Osewoudt echter van collaboratie met de Duitsers beschuldigd. Osewoudt houdt vol dat hij onschuldig is en beweert dat alles bewezen zal worden als Dorbeck komt om zijn verhaal te bevestigen. Deze laat zich echter niet meer zien en het verhaal van Osewoudt wordt afgedaan als een verzinsel of zelfs een hallucinatie.
Het boek deed in de literaire wereld heel wat stof opwaaien, omdat lezers ook twijfelden of Dorbeck wel echt bestond. Volgens Hermans was dit wel degelijk zo. Hij was teleurgesteld dat mensen twijfelden aan het personage Osewoudt en zag dit als een hiaat in het boek. Verder was dit sowieso een gevoelig onderwerp, omdat er in de jaren ’50 en ’60 meerdere figuren claimden dat ze oorlogshelden waren en dit vaak juist niet het geval was. Dat de hoofdrolspeler in het boek van Hermans (waarschijnlijk) wel gelijk had, maakte dat veel mensen gingen twijfelen of de vermeende verraders misschien toch helden waren geweest.
Hermans, fysisch geograaf van beroep, zette zichzelf met De donkere kamer van Damokles voorgoed op de kaart als één van Nederlands grootste schrijvers ooit. Na deze roman zou hij nog talloze andere essays, bundels en boeken schrijven, maar geen van allen overtroffen ze het succes van ‘De donkere kamer’. Hermans wordt samen met Gerard Reve en Harry Mulisch tot ‘de Grote Drie’ van de Nederlandse literatuur beschouwd. Mulisch stond eerder al centraal tijdens ‘Nederland Leest’ en nu is het dus de beurt aan Hermans.
