Vrouwelijke gladiatoren in het oude Rome

In een museum in Hamburg heeft een Spaanse archeoloog mogelijk het eerst beeld van een vrouwelijke gladiator gevonden. Wetenschappers zijn al jarenlang op zoek naar archeologisch bewijs van vrouwengevechten, die over het algemeen zeer zeldzaam waren. In het Romeinse Rijk werden vrouwelijke gladiatoren vooral ingezet als absurditeit of erotisch vermaak.

Het woord gladiator is afgeleid van het Romeinse ‘gladius’, dat zwaard betekent. Toch gaat de traditie van de gladiatorengevechten al veel verder terug dan het Romeinse Rijk. Onder andere de Grieken in het zuiden van Italië organiseerden speciale gevechten op leven en dood bij de uitvaart van een belangrijk persoon. Met deze offers verzekerden zij de overledene van een goede overtocht naar de onderwereld.

Munus

Het oudst bekende gladiatorgevecht in Rome vond plaats in 264 voor Christus. Bij de begrafenis van de aristocraat Junius Brutus Pera organiseerden zijn twee zoons een drietal gevechten op het Forum Boarium, de Rundermarkt. Zij gaven het spektakel de naam ‘munera’, de meervoudsvorm van ‘munus’, dat ‘verplichting’ betekent. Aanvankelijk werden gevechten dus alleen als eerbetoon gehouden, maar in de loop der tijd werd het ook een manier voor een politicus om het volk aan zich te binden. Zo organiseerde Julius Caesar in 65 voor Christus een gevecht met 640 gladiatoren als een munus voor zijn vader, die toen al ruim 20 jaar was overleden.

Dagprogramma

Naarmate de spelen steeds groter werden, ontstond er ook een vaste dagindeling voor het evenement. Zo begon het spektakel met de ‘venationes’, jachtpartijen of gevechten tussen dieren onderling. Daarna volgden de ‘bestiarii’, speciale gladiatoren die het opnamen tegen wilde dieren, waaronder leeuwen en krokodillen. Rond het middaguur werd het programma onderbroken voor de executies, waarbij gevangenen op de brandstapel gezet werden of voor de wilde dieren werden geworpen (‘ad bestias’). Pas in de middag begon vervolgens het hoofdspektakel, de gladiatorengevechten op leven en dood.

Vrouwelijke gladiatoren

Een onderdeel dat geen vaste plaats had in het programma was het vrouwengevecht. Toch bestaan er meerdere historische bronnen die wel melding maken van een dergelijke strijd. Zo schrijft de dichter Juvenalis (60-133) over de gladiatrice Mevia, die ‘met een speer in de hand en met ontblote borsten’ tegen wilde beren vocht. Tijdens het bewind van Domitianus (81-96) stonden er eveneens vrouwelijke gladiatoren in de arena, maar ditmaal namen zij het op tegen een groep dwergen. Over het algemeen beschouwden de Romeinen de vrouwengevechten echter als absurd en namen zij deze niet serieus. Zo werd keizer Septimus Severus (193-211) door het publiek begroet met spreekkoren en kattengeluiden toen hij vrouwelijke gladiatoren introduceerde tijdens zijn spelen.

Archeologisch bewijs

Vanwege de zeldzaamheid van deze gevechten bestaat er vrijwel geen archeologisch bewijs van vrouwelijke gladiatoren. De Spaanse archeoloog Alfonso Manas hoopt hier nu echter verandering in te brengen. In een museum in het Duitse Hamburg ontdekte hij onlangs een standbeeld van een halfnaakte vrouw met een klein gebogen voorwerp in haar hand. Volgens Manas gaat het hier om een ‘sica’, een klein gebogen zwaard gebruikt door een bepaald type gladiator, de Thraex. Of dit ook betekent dat de vrouwelijke gladiatoren serieus genomen werden, durft Manas echter niet te zeggen, want ‘ongetwijfeld bracht een dergelijk voorkomen vooral erotische gevoelens voort bij het publiek’.

Voor afbeeldingen van het standbeeld, zie het artikel van National Geographic.