Historische achtergrond voor pampus liggen

Historische achtergrond bij ‘Voor Pampus liggen’

Dronken zijn, in zwijm liggen door de warmte of niet in staat zijn je te bewegen: dan lig je ‘voor Pampus’. Deze uitdrukking is typisch Nederlands en bestaat al sinds de 17e eeuw. In die tijd was de scheepvaart erg belangrijk en hadden we het water in Nederland nog niet zo goed onder controle als nu het geval is. Zo kon het dat men soms letterlijk ‘voor Pampus lag’.

De uitdrukking ‘voor Pampus liggen’ stamt uit de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).Vanaf de 17e eeuw voeren veel schepen heen en weer naar Oost-Indië en andere bestemmingen in Azië. In die tijd was het IJsselmeer nog de Zuiderzee, waardoor er sprake van getijdenwisselingen was. De schepen, die soms zwaarbeladen terugkwamen uit Azië, moesten vlak voor ze de haven van Amsterdam konden betreden langs een ondiepe vaargeul varen. Deze geul heette Pampus.

Scheepskamelen

Zelfs als het vloed was, konden de meest diepliggende grote schepen die richting Amsterdam voeren niet op eigen kracht door de ondiepe geul heen. Daarom werd onder andere gebruik gemaakt van scheepskamelen. Dit waren drijvers die ervoor zorgden dat de schepen minder diep kwamen te liggen. Deze scheepskamelen werden in 1688 door Meeuwis Meindertz. Bakker uitgevonden, speciaal om grote schepen over Pampus te kunnen laten varen. Het duurde soms dagen voor de scheepskamelen aanwezig waren, zodat de grote schepen moesten wachten.

Binnenvaartschepen

Schepen die vanuit de haven van Amsterdam vertrokken, hadden geen last van Pampus. Als ze veel bepakking meenamen, kregen ze deze pas aan boord als ze bij Texel waren. Kleinere binnenvaartschepen konden wel langs Pampus en namen de bepakking voor de grote zeeschepen mee naar Texel, waar de ladingen van de kleine schepen naar de grote schepen overgeheveld werden. Maar schepen die echt terug naar de haven van Amsterdam moesten lagen dus letterlijk voor Pampus, omdat ze moesten wachten totdat ze de haven konden betreden.

De figuurlijke betekenis

Hoe heeft de betekenis dan uit kunnen monden in ‘compleet dronken zijn’, waar ‘voor Pampus liggen’ nu vaak mee geassocieerd wordt? Daar zijn de meningen over verdeeld. Er zijn mensen die vermoeden dat de zeelieden het vroeger uit verveling gewoon op een zuipen zetten, omdat ze het wachten op het juiste getijde zat waren en toch al bijna thuis waren. Zo zou ‘voor Pampus liggen’ langzaam van betekenis veranderd zijn in de versie die meer met alcohol verbonden raakte.

Sommige historici vermoeden zelfs dat matrozen in de tijd van de VOC, als ze eenmaal aankwamen in de haven van Amsterdam, meteen hun verdiende geld uitgaven aan drank en vrouwen.

Hierdoor kwamen de matrozen, die bijna allemaal uit de provincie afkomstig waren, net zo arm thuis als ze vertrokken waren. Dit zorgde ervoor dat de VOC meer moeite kreeg met het werven van matrozen. Want niemand zag iets terug van de gouden bergen die beloofd werden door de VOC. Daarom bedacht de VOC een truc. Wanneer de schepen voor Pampus lagen, kreeg de bemanning gratis drank om zich mee te vermaken. Ook werden vrouwen van lichte zeden aan dek gebracht. De bemanning feestte dan alvast aan boord van het schip, en het geld kregen ze pas bij terugkomst in Amsterdam, zodat ze dit niet meteen over de balk smeten.

Pampus vandaag de dag

In de 19e eeuw is van de geul Pampus een eiland gemaakt. Er werd een fort op het eiland gebouwd dat moest dienen als verdedigingswerk tegen een mogelijke aanval over water op Amsterdam. De schepen hoefden toen overigens niet meer voor Pampus te liggen, omdat in 1824 het Noordhollandsch Kanaal gegraven was van Amsterdam naar de Noordzee. Het eiland ligt er nu nog steeds, maar van grote getijdenwisselingen is geen sprake meer rondom Pampus. Door de komst van de Afsluitdijk is het IJsselmeer ontstaan, waardoor de invloed van de zee nagenoeg verdwenen is. De uitdrukking ‘voor Pampus liggen’ is echter altijd blijven bestaan.