Hoe werd Amsterdam de hoofdstad van Nederland?
Opmerkelijk genoeg is de status van Amsterdam als hoofdstad pas in 1983 wettelijk vastgelegd. Het grootste deel van haar bestaan heeft de Nederlandse staat geen officiële hoofdstad gekend. De komst van Lodewijk Napoleon bracht hier verandering in.
Staten Generaal in Den Haag
Toen Robert Dudley in 1587 de Nederlanden verliet, gaven de Staten Generaal hun zoektocht naar een soevereine vorst op. Geleidelijk realiseerden haar vertegenwoordigers zich dat ze zelfstandig het bewind over Nederland konden voeren. Zo ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden. De gewesten hadden verregaande autonomie, maar voor beslissingen op landelijk niveau kwamen ze bijeen in de Staten Generaal. Het was daarom noodzakelijk een vaste vergaderplaats voor dit instituut te vinden. In 1587 vergaderden de Staten Generaal nog in Delft, maar op 20 januari 1588 verhuisden ze naar Den Haag, waar ze tot 1795 zouden blijven.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
De keuze was op Den Haag gevallen omdat de Staten van Holland traditioneel ook in deze stad bijeenkwamen en Holland het machtigste gewest binnen de Republiek was. Daarnaast speelde ook mee dat Den Haag geen stadsrechten had. Hierdoor hoefden de vertegenwoordigers van de Staten Generaal niet te vrezen voor een lastig stadbestuur, dat hen voor de voeten zou lopen. Hoewel Den Haag de facto de regeringszetel was, werd het in de gedecentraliseerde Republiek echter niet als hoofdstad aangemerkt.
Lodewijk Napoleon verhuist naar Utrecht
Tijdens de Franse Tijd bleef Den Haag in eerste instantie als regeringszetel gehandhaafd. In 1806 creëerde keizer Napoleon Bonaparte het Koninkrijk Holland als vazalstaat, met zijn jongere broer Lodewijk Napoleon op de troon. Lodewijk resideerde in het begin in Den Haag. In oktober 1807 besloot de koning echter om naar Utrecht te verhuizen. Lodewijk meende namelijk dat het zeeklimaat van Den Haag slecht was voor zijn gezondheid. Daarom liet hij panden aan de Drift en de Wittevrouwenstraat inderhaast ombouwen tot een koninklijke residentie. Omdat de koning het centrum van de macht in het koninkrijk was, verhuisden alle ministeries met de vorst mee. Zo werd Utrecht de nieuwe hoofdstad van het Koninkrijk Holland.
Paleis op de Dam
Lodewijk vond zijn nieuwe optrekje echter te klein en te benauwd. Zijn plannen om van het landgoed Amelisweerd, even buiten de stad, een residentie te maken liepen op niks uit. Hij woonde er slechts acht dagen. Toen bovendien in januari 1808 zijn favoriete theater afbrandde, was hij wel op Utrecht uitgekeken. Vandaar dat de grillige koning in april inging op een aanbod van het Amsterdamse stadsbestuur om zich in het stadhuis op de Dam te vestigen. Lodewijk bleef er tot 1810, toen zijn broer hem dwong om afstand te doen van de troon. Na het einde van de Franse bezetting, keerde koning Willem I terug naar Nederland. Hoewel hij de regeringszetel terug naar Den Haag verplaatste, handhaafde hij Amsterdam als hoofdstad.
Meer weten over de geschiedenis van Amsterdam? Ons Amsterdam vertelt 10 x per jaar de mooiste, spannendste, wonderlijkste, kleurrijkste verhalen uit de Amsterdamse geschiedenis.
Hoofdstad vastgelegd in Grondwet
Hoewel Amsterdam’s status als hoofdstad in 1814 in de grondwet werd vastgelegd, werd dit een jaar later alweer geschrapt. Toen kwam België namelijk bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden gevoegd en de beleidsmakers wilde de Belgen niet al te zeer voor het hoofd stoten. De koning verbleef afwisselend in het noordelijke en zuidelijke deel van zijn rijk en pendelde voortdurend op en neer tussen Brussel, Amsterdam en verschillende buitenplaatsen. Zo bleef de positie van Amsterdam jarenlang nergens formeel vastgelegd, ook niet toen België zich afscheidde.
Pas met de grondwetswijziging van 1983 kwam hier verandering in. Ook nu wordt de hoofdstad in de Grondwet echter slechts zijdelings vermeld. De kwestie wordt alleen genoemd in artikel 32, dat gaat over het ceremonieel van de inhuldiging van een nieuwe koning. De tekst hiervan stelt namelijk onder andere dat de inhuldiging van de koning in de hoofdstad Amsterdam moet plaatsvinden. Zo was de Nederlandse hoofdstad eindelijk in de grondwet verankerd.
Bronnen:
Afbeeldingen:
- Foto: Coenvanderwoude [GFDL (or CC BY-SA 3.0], from Wikimedia Commons
- Afbeelding: Archief Staten-Generaal, 1.01.02, inv.nr. 3120
