Gevaarlijke nasleep van de Cuba Crisis

Op 28 oktober 1962 haalde de hele wereld opgelucht adem. Sovjet-premier Chroesjtsjov beloofde publiekelijk alle Russische kernraketten van Cuba te verwijderen, in ruil voor de toezegging van de Amerikaanse president Kennedy dat de Verenigde Staten nooit een militaire invasie van Cuba zou ondernemen. Hiermee leek de Cuba Crisis afgelopen, maar uit onlangs vrijgegeven geheime documenten blijkt dat met deze overeenkomst het gevaar nog allesbehalve geweken was.

Voor veel mensen is het verloop van de Cuba Crisis bekend: na de ontdekking dat de Sovjets bezig waren met de installatie van nucleaire raketten op Cuba besloot president Kennedy tot een militaire zeeblokkade van het eiland. Wat volgde was een impasse, waarbij noch de Sovjets noch de Amerikanen weigerden een stap terug te doen. Deze gespannen situatie – die ieder moment kon resulteren in de uitbraak van een kernoorlog – hield bijna een week lang aan. Tot 28 oktober, toen Chroesjtsjov plots via een radiotoespraak bekend maakte dat de Sovjets hun nucleaire raketten op Cuba zouden verwijderen.

Fidel Castro

Wat de Amerikanen echter niet wisten was dat de Sovjets naast de nucleaire raketten ook nog een aantal tactische kernwapens naar Cuba verscheept hadden. Aangezien deze bommen geen onderdeel uitmaakten van de gesloten overeenkomst, waren de Sovjets bereid ze achter te laten op Cuba. Maar Fidel Castro, de communistische dictator van het eiland, nam hier geen genoegen mee.

Hij was woest, omdat hij via de radio had moeten vernemen dat de Sovjets hadden besloten hun kernraketten van Cuba te verwijderen. Castro weigerde dan ook mee te werken aan de verwijdering van de wapens en liet de situatie nog verder escaleren door zijn soldaten opdracht te geven om het vuur te openen op de Amerikaanse surveillancevliegtuigen.

Anastas Mikojan

De Sovjets stonden nu voor een lastige situatie. Ze moesten Castro ervan overtuigen dat de verwijdering van de kernraketten noodzakelijk was, maar tegelijkertijd konden ze het zich niet veroorloven om Cuba te verliezen als bondgenoot. In een poging tot een oplossing te komen reisde de Sovjet onderminister van Buitenlandse Zaken Anastas Mikojan in november 1962 af naar het eiland.

Ondertussen had Castro zich echter voorgenomen de aanwezigheid van de geheime tactische kernwapens op Cuba bekend te maken aan de Verenigde Naties. Mikojan realiseerde zich dat dit de situatie alleen maar verder zou laten escaleren en belegde daarom op 22 november een spoedoverleg met Castro. Bovendien nam hij zich nu voor om ook de tactische kernwapens van het eiland te laten verwijderen, want Mikojan was ervan overtuigd dat het mis zou gaan als deze in handen van de Cubaanse dictator zouden blijven.

Onderhandelingen

Gedurende de vier uur durende onderhandelingen die volgden schoot Castro meerdere malen uit zijn slof. Zo benadrukte hij dat Cuba het nucleaire project helemaal nooit had gewild, maar dat hij het geaccepteerd had als zijn ‘dienstplicht aan het socialistische kamp’. Vervolgens had Castro gehoopt dat de Sovjets ook bereid zouden zijn offers te maken voor Cuba, maar zij hadden hun bondgenoot volledig laten vallen. “Wat denk jij dat we zijn? Een nul op links, een vieze oude lap?”, zo sprak Castro tegen Mikojan.

Uiteindelijk verzocht de Cubaanse leider om dan ten minste de tactische kernwapens op het eiland achter te laten, maar Mikojan weigerde. Door een (niet-bestaande) Sovjet-wet aan te halen, waarin was vastgelegd dat het verboden was om nucleaire wapens over te dragen aan een ander land, wist hij Castro ervan te overtuigen om ook de tactische kernwapens te laten verwijderen. Was dit Mikojan niet gelukt, dan had de Cuba Crisis mogelijk later opnieuw op kunnen laaien. Overigens is het uiterst ironisch dat als Castro aanvankelijk wat minder veeleisend was geweest, hij de tactische kernwapens waarschijnlijk wel had mogen houden.

Transcript

De volledige tekst van de onderhandelingen tussen Castro en Mikojan verscheen onlangs voor het eerst na de publicatie van de archieven van Sergo Mikojan, de zoon van Anastas. Inmiddels is het transcript van het gesprek ook online te raadplegen.

Bron: Foreign Policy