Historische uitleg van 'Het zwaard van Damocles'

Wanneer je een zeer succesvol of gelukkig leven leidt, maar er toch een constant gevaar op de loer ligt, kun je zeggen dat ‘het zwaard van Damocles’ je boven het hoofd hangt. Deze uitdrukking werd voor het eerst vastgelegd door de beroemde Romeinse politicus en schrijver Cicero (106-43 v.C.). De legende van ‘het zwaard van Damocles’ is ontleend aan de heerschappij van Dionysius II (397-343 v.C.).

Damocles, van wie niet bekend is of hij echt geleefd heeft, had volgens de legende een baan aan het hof van Syracuse. In de 4e eeuw voor Christus was dat een machtige stadsstaat en die werd geleid door de tiran Dionysius II. Tijdens zijn heerschappij over Syracuse besloeg het grondgebied van de stadsstaat bijna geheel Sicilië.

Door de macht en rijkdom van Dionysius werd hij omringd door mensen die hem bewonderden. Zo kwam de beroemde filosoof Plato ooit eens bij hem aan het hof. Plato wilde aan het hof van Dionysius werken, maar deze was hier niet van gediend en stuurde hem weg . Damocles was wél in dienst van Dionysius en liet vaak merken dat hij zeer jaloers op Dionysius was. Hij benijdde Dionysius om zijn macht en rijkdom. Damocles verzuchtte eens dat hij er veel voor over zou hebben om één dag in de schoenen van Dionysius te staan. Dionysius gaf gehoor aan dit verzoek en Damocles mocht voor één dag zijn functie overnemen.

Damocles zat op de zetel van de tiran en kon zich tegoed doen aan alle rijkdommen die bij de heerschappij kwamen kijken. Hij genoot van een luxe maaltijd en werd omringd door mooie, jonge slavinnen. Hij was erg gelukkig, totdat Dionysius hem vertelde dat hij boven zich moest kijken. Toen kwam Damocles erachter dat er boven hem een zwaard aan het plafond hing. Dit zwaard zat slechts met een paardenhaar aan het plafond vastgemaakt, waardoor het elk moment naar beneden, op het hoofd van Damocles, kon vallen. Dionysius had het zwaard hier laten bevestigen om te laten zien dat een tiran dan wel rijk en machtig kon zijn, maar toch altijd op zijn hoede moest zijn, omdat er altijd mensen waren die uit waren op zijn positie.

Damocles schrok hier van en legde de functie meteen weer naast zich neer. De legende van het ‘zwaard van Damocles’ wordt dus gebruikt om aan te geven dat je, als je veel macht hebt, altijd op je hoede moet zijn. Cicero is de eerste die het opschreef. De moraal van dit verhaal is dat je wel gelukkig en rijk kunt zijn, maar dat je, als je veel macht hebt, altijd op je hoede moet zijn voor het noodlot.