Frans Polynesië: van protectoraat naar overzees rijksdeel

“Het wordt hoog tijd dat Polynesië zich losmaakt van Frankrijk en zijn toekomst in eigen hand neemt”, zo luidde een VN-resolutie die eind vorige week werd aangenomen. Frans Polynesië is een groep van ongeveer 130 eilanden in de Stille Oceaan die sinds de 19e eeuw onder Frans gezag vielen, eerst als protectoraat, daarna als kolonie en sinds 1946 als overzees rijksdeel. Hoe verliep deze ontwikkeling, met als belangrijkste eiland Tahiti?

Al in de 16e eeuw bezochten de eerste Europeanen de Polynesische eilanden. In 1521 werd het eiland Puka Puka in de Tuamotueilanden ontdekt door de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magellaan. Een eeuw later ontdekte de Nederlander Jacob Roggeveen het eiland Bora Bora, onderdeel van de Genootschapseilanden. De Britse ontdekkingsreiziger Samuel Wallis was in 1767 de eerste die Tahiti ontdekte.

Britse invloed op Tahiti

Dertig jaar na de ontdekking van Wallis vestigden de eerste Europeanen zich definitief op Tahiti. Zowel Engelse zendelingen als Spaanse missionarissen wilden op Tahiti het christendom introduceren. Het lukte de Engelsen uiteindelijk in 1812 koning Pomare II van Tahiti en zijn onderdanen te bekeren tot het protestantisme.

Franse missionarissen

De eerste Franse missionarissen arriveerden in 1834 op Tahiti. De strijd tegen de zogenaamde London Missionary School verliep moeizaam, waarop Frankrijk in 1838 besloot een kannoneerboot naar Tahiti te sturen. Zowel Tahiti als Tahuata, het kleinste bewoonde eiland van Frans Polynesië, werden niet lang daarna een Frans protectoraat, waarnaar de Franse missionarissen ongestoord konden afreizen.

Frans Polynesië

De Polynesische eilanden werden officieel verenigd met de oprichting van het Franse protectoraat in 1889. De Eilanden behielden hiermee hun instituties en staatshoofden, maar kwamen onder Franse controle te staan. Frans Polynesië werd officieel een kolonie van Frankrijk met de benoeming van een Franse gouverneur en de vestiging van een Algemene Raad in 1885, die enige controle kregen over het fiscale beleid van de eilanden. De kolonie kreeg de naam ‘Établissements de l'Océani’. In 1903 werd de naam echter veranderd in ‘Établissements Français de l'Oceanie’, toen de Algemene Raad veranderde in een Adviesraad. Deze had slechts een administratieve functie, waarmee de Fransen deels aan macht moesten inboeten.

Charles de Gaulle

In 1939 brak in Europa de Tweede Wereldoorlog uit. In Frankrijk kwam in 1940 het Vichy-regime aan de macht, die met Nazi-Duitsland collaboreerde. Als reactie daarop richtte generaal Charles de Gaulle datzelfde jaar de ‘Vrije Franse Strijdkrachten’ op, een beweging die zich fel tegen het Vichy-regime keerde. De Frans Polynesiërs erkenden de ‘Vrije Fransen’ en vochten nog lang met hen mee tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Overzees rijksdeel

Vanaf 1946 kregen de Polynesiërs officieel het Franse staatsburgerschap toegekend, doordat Frans Polynesië een overzees rijksdeel werd van Frankrijk. De eilanden werden voortaan vertegenwoordigd door een Territoriale Vergadering, die zowel een afgevaardigde koos voor de Franse Nationale Vergadering als voor de Franse Senaat.

In 1977 kreeg Frans Polynesië gedeeltelijke autonomie, die nog eens werd uitgebreid in 1984. Sinds 2003 heeft Frans Polynesië het recht haar eigen verantwoordelijkheid te dragen en haar eigen lot te bepalen. Toen de VN eind vorige week voor de volledige zelfbeschikking van Polynesië pleitte beschuldigde Parijs haar van ‘ontoelaatbare inmenging’ en ‘gebrek aan respect voor de democratische keuze van de Polynesiërs’. Frankrijk probeerde de resolutie dan ook van tafel te krijgen.