Armoedebestrijding in de 19e eeuw

De ontwikkelingsorganisatie Cordaid neemt de armoedebestrijding in Nederland voor zijn rekening. De organisatie wil werkloze armen aan het werk helpen en uit hun sociale isolement halen. Van oudsher waren vooral kerkelijke instellingen verantwoordelijk voor de armenzorg, maar in de 19e eeuw ontstonden in Nederland tal van burgerinitiatieven die op hun eigen manier aandacht besteedden aan de armoedeproblematiek.

De armenzorg in de 19e eeuw in Nederland was lokaal georganiseerd en zeer versnipperd. Het zwaartepunt van de armoedebestrijding lag bij de kerken, die de armenzorg als hun religieuze plicht beschouwden. Veel kerken hadden een eigen armbestuur en beheerden diverse weeshuizen en gasthuizen. Behalve de kerk bestonden er verschillende particuliere instellingen die aandacht besteedden aan de armenzorg, bijvoorbeeld door het beheer van een hofje of het uitdelen van kleding en voedsel. In de praktijk namen tal van kleinschalige voorzieningen gezamenlijk de armoedezorg voor hun rekening.

Maatschappij van Weldadigheid

Een van de bekendere particuliere organisaties die zich inzette voor de armoedebestrijding was de Maatschappij van Weldadigheid, in 1818 opgericht door Johannes van den Bosch. De organisatie was erop gericht armoedige gezinnen te helpen een nieuw bestaan op te bouwen als boer. Van den Bosch richtte verschillende landbouwkolonies op waar armen vrijwillig konden wonen en werken. De eerste landbouwkolonie werd gebouwd op het landgoed Westerbeeksloot, in het huidige Frederiksoord. Later ontstonden er ook hervormde landbouwkolonies, maar deze dienden meer ter heropvoeding van verwaarloosde jongens.

Katholieke Sint-Vincentiusvereniging

In 1833 werd in Parijs de internationale rooms-katholieke Sint-Vincentiusvereniging, - vernoemd naar de heilige Vincentius a Paulo, opgericht vanuit het initiatief van een groep jonge studenten. Vanaf het midden van de 19e eeuw deed de Vincentiusvereniging zich ook in Nederland gelden. De vereniging hield zich bezig met hulpverlening aan armen door onder andere voedsel en kleding uit te delen. Behalve armenzorg besteedde de vereniging veel aandacht aan onderwijs en richtte ze bibliotheken, kledingmagazijnen en kindertehuizen op.

Leestip

Over mensen gesproken, een wonderlijk leven

€ 16.00

De Armenwet van 1854

Met de Armenwet van 1854 kwam de armenzorg theoretisch gezien onder staatstoezicht. In de praktijk verleende de overheid slechts zorg waar de kerken en particuliere organisaties te kort schoten. De armenzorg vond in dat geval plaats via een Burgerlijk Armbestuur. Bestuurders werden vaak door de gemeente benoemd. Pas wanneer het vermogen van het Armbestuur niet toereikend was, werd deze gesubsidieerd door het gemeentebestuur.

Oprichting van Armenraden in 1912

Pas aan het einde van de 19e maakte de gedachte zich meester dat de staat meer verantwoordelijkheid moest nemen voor de armoedeproblematiek. Steeds meer ‘moderne’ armenzorginstellingen wilden de versnippering van de armoedezorg tegen gaan door deze armenzorginstellingen samen te laten werken. Er was behoefte aan een betere coördinatie, waarin de overheid volgens velen een grotere verantwoordelijkheid moest nemen. Dit leidde pas in 1912 tot de oprichting van lokale samenwerkingsorganen, de zogeheten Armenraden.

Algemene bijstandswet

Vanaf 1965 werd als vervanging van de Armenwet uit 1954 de Algemene bijstandswet (ABW) ingesteld. Hiermee werd de bijstand een recht en de armenzorg op de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de overheid. Desalniettemin bestaan er tegenwoordig nog steeds diverse particuliere organisaties die aandacht vragen voor de armoedeproblematiek, helemaal nu de overheid zich steeds meer lijkt terug te trekken en meer verantwoordelijkheid bij de burger legt. Cordaid, een organisatie die zich voorheen alleen bezig hield met armoedebestrijding in het buitenland, heeft daarom aangeven zich ook in Nederland op armoedebestrijding en sociale uitsluiting te gaan richten. Vanuit verschillende kanten klinkt echter kritiek op de plannen van Cordaid. Volgens velen is armoedebestrijding in een welvarend land als Nederland de taak van de overheid en zijn armen niet aangewezen op de ‘goedwillendheid van burgers’.

Leestip:

Het Arme Roomse Leven – Geschiedenis van de katholieke caritas in de stad Utrecht
Auteurs: Ton H.M. van Schaik en Karin Strengers-Olde Kalter
ISBN: 9789087045784
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €29,–

Bestel Het arme Roomse leven