De Prinsenvlag: het hardnekkige symbool

De Nederlandse vlag is rood-wit-blauw. Maar wie op oude schilderijen kijkt, ziet vaak een Oranje-wit-blauwe vlag. Deze vlag, de Prinsenvlag, werd vaak gebruikt tijdens de Tachtigjarige Oorlog als symbool voor de strijd van de Republiek tegen de Spaanse koning. Maar sindsdien heeft de Prinsenvlag een hele andere betekenis gekregen. 

In het uiterste eind van de wereld

De Prinsenvlag is ook bekend als vlag van het Apartheidsregime in Zuid Afrika. Bij de Nederlandse kolonisatie van Zuid-Afrika namen de kolonisten de vlag met zich mee. Ook na de Nederlandse dominantie bleef de driekleur oranje-wit-blauw bestaan. De in 1928 aangenomen vlag kent een hoofdrol voor de Prinsenvlag. De vlag bleef aan tot 1994. De Afrikaanse Republiek was echter omstreden. De erfenis van apartheid en racisme is verbonden aan de vlag en sindsdien is het gebruik van deze vlag omstreden. Zo ook in Nederland, waar de Zuid-Afrikaanse vlag haar oorsprong vind.

Opstandige vlag

Bij de inname van Den Briel in 1572 duikt de Prinsenvlag voor het eerst op. Watergeuzen eisten de stad op in de naam van de prins van Oranje en kleurden hun symbool, de vlag, dan ook in zijn eigen kleur. Mogelijk bestond de driekleur rood-wit-blauw al langer. Er zijn theorieën van een Franse oorsprong terwijl anderen de driekleur toeschrijven aan het wapenschild van Willem de Zwijger. Dit vroege verleden is echter schimmig en onzeker.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Oranje, Blanje, Bleu

In de eerste jaren van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was de keuze van de vlag omstreden. In de strijd tegen de Spanjaarden bleef de Prinsenvlag echter een veelgebruikt symbool en verschillende gewesten adopteerden de oranje kleur.

Een tweestrijd

De politieke strijd tussen prinsgezinden en staatsgezinden werd uitgevochten met de kleuren van de vlag als inzet. Met de start van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk namen staatsgezinden het voortouw en werd de rood-wit-blauwe vlag het officiële symbool van Nederland. De oranje-wit-blauwe Prinsenvlag is zodoende nooit officieel aangenomen. 

Niet vervangen, niet verdwenen

Ook de vlaggen van de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Holland waren identiek aan de rood-wit-blauwe driekleur. Met de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813 werd deze vlag gehandhaafd. De Prinsenvlag leek voor altijd verdwenen.

Een teken van leven

Niets was echter minder waar, tot aan de Tweede Wereldoorlog ijverden groepen om de oude Prinsenvlag aan te nemen als nationaal symbool. De symbolische lading van de vlag bij de strijd tegen de Spanjaarden en de onvoorwaardelijke trouw aan het koningshuis werden hierin immers benadrukt. De adoptie van de Prinsenvlag door de NSB vormt hierin een hoogtepunt. De Prinsenvlag vormde dan ook een onderdeel van de vlag van de NSB.

Wilhelmina zegt nee

De onenigheid over de rode of de oranje kleur van de vlag liep hoog op. In 1937 werd de situatie urgent toen de NSB een nieuwe poging deed de vlag te veranderen. Deze poging werd uiteindelijk tegengehouden door minister- president Colijn, die een wet opstelde. Deze wet werd ondertekend door koningin Wilhelmina, die zich op dat moment in Oostenrijk bevond. Dit bevestigde de dominantie van rood-wit-blauw.

De erfenis

De collaboratie van de NSB met de Duitse bezetter deed de Prinsenvlag geen goed. De sterke associatie tussen NSB en de Prinsenvlag vereenzelvigde de vlag met de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Nog altijd wordt de vlag geassocieerd met de misdaden tegen de menselijkheid tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pogingen om de vlag in ere te herstellen, mislukken of worden met weerzin ontvangen.

Prinsenvlag wappert nog altijd

Desalniettemin is de vlag verre van verdwenen. Pogingen binnen Nederland mogen dan voorbehouden zijn aan kleine groeperingen aan de extreem-rechtse zijde van het politieke spectrum, in het buitenland is de driekleur nog springlevend. Maar ook daar kleeft er soms nog een akelig imago aan de vlag. In bijvoorbeeld Zuid-Afrika is de vlag op een eigen manier verbonden geraakt aan racisme. Daar wordt het oranje-blanje-bleu geassocieerd met de regeringen die de Apartheid formaliseerden. Sinds 1994 heeft Zuid-Afrika een nieuwe vlag en is de vlag in de vlag met oranje-wit-blauw in onbruik geraakt. Veel inwoners van Zuid-Afrika zien de oude vlag tegenwoordig als symbool van het Apartheidsregime. 

In andere gevallen is de vlag niet zo sterk verbonden met racisme en discriminatie en verraadt de Prinsenvlag nog altijd een zekere Nederlandse oorsprong. Een voorbeeld is de vlag van het Amerikaanse New York City, waarop het oranje- blanje-bleu overheerst. In Nederland heerst rood, maar wordt oranje toegevoegd bij koninklijke aangelegenheden. In dit geval bevestigt men een oranje wimpel aan de vlaggenstok.