Al is de verdachte nog zo ver, het Internationaal Strafhof achterhaalt hem… niet.

De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma twijfelt openlijk aan de Zuid-Afrikaanse deelname aan het Internationaal Strafhof. Aanleiding is het arrestatiebevel van Omar al-Bashir, president van Soedan, die wordt verdacht van misdaden tegen de menselijkheid. Met deze stap lijkt Zuid-Afrika de internationale rechtsgang te verlaten en zich zodoende af te zonderen van de andere Afrikaanse landen. Wat beweegt de regering van Zuid-Afrika om openlijk de internationale rechtsgang in twijfel te trekken?

Misdaad en straf

Het Internationaal Strafhof, gevestigd in Den Haag, is niet oud. Het werd opgericht in 2002 in navolging van het statuut van Rome uit 1998. Doel was de oprichting van een rechtsorgaan dat individuele personen kan vervolgen, op deze manier probeert het de mensenrechten te beschermen. Het Internationaal Strafhof is niet het eerste rechtsorgaan dat is opgericht in samenspraak met verschillende landen. Het strafhof wijkt echter af van de anderen door zijn permanente vestiging. Waar andere tribunalen, zoals het Joegoslavië-Tribunaal in Den Haag de aandacht richten op enkele jaren, personen of conflicten, is het Internationaal Strafhof (ICC) verantwoordelijk voor de volledige rechtsorde in de hele wereld.

Het statuut van Rome

Voordat een organisatie in staat is om de internationale rechtsregels te handhaven, is het noodzakelijk om deze rechtsregels vast te stellen. Definities van overtredingen moesten worden vastgelegd en geratificeerd door alle deelnemende landen van de wereld. De rechtsregels werden vastgelegd in Rome, in de loop der jaren heeft het merendeel van de landen op de wereld het statuut ondertekend.

Strafhof en de rest van de wereld

De invloed van het Strafhof is slechts beperkt. Net als bij de meeste internationale organen reikt deze invloed niet verder dan de grenzen van de landen die het hof erkennen. Sommige landen - zoals China en India - erkennen het orgaan dan ook niet, evenals het grootste deel van de Aziatische landen. Andere landen, zoals de Verenigde Staten en Rusland, hebben weliswaar het Statuut van 1998 ondertekend, maar hebben dit verdrag nog niet bekrachtigd. De werkelijk grote en machtige landen van de wereld blijven dus buiten schot.

Artikel 98 en de veiligheidsraad

De beperkte invloed van het statuut van Rome is echter het halve verhaal. Niet-deelnemende landen worden beschermd door artikel 98 van het statuut, dat zegt dat het ICC nadrukkelijke toestemming nodig heeft voor elke vorm van berechting en de oproep tot uitlevering van verdachten. De permanente leden van de veiligheidsraad van het VN zagen dit artikel als een voorwaarde voor enige medewerking.

Neokolonialisme

De losse structuur van de ICC stelt de minder invloedrijke leden, zoals Zuid-Afrika, in staat om afstand te nemen. Afrikaanse politici als Jacob Zuma zien volop reden om dit te doen. Zuma beschuldigt het Strafhof van neokolonialisme. Hij ziet het orgaan als een westers verzinsel met als doel om de kwetsbare Afrikaanse staten de ondermijnen. De Afrikaanse leiders voelen zich gesteund door statistieken: sinds haar oprichting veroordeelde het Internationaal Strafhof 35 personen, allen waren van Afrikaanse afkomst. Na een lange geschiedenis van imperialisme zijn veel Afrikaanse leiders bedacht op westerse invloeden. Bewijs wordt gevonden in het feit dat ‘westerse’ ICC enkel Afrikaanse misdaden berechten. Dit is niet onwaar, maar ook niet verwonderlijk.

Een omgekeerde verlatingsangst

De kracht van het Internationaal Strafhof wordt immers tenietgedaan door de landen die het niet erkennen. Van alle landen op deze wereld doen een aantal zeer grote spelers niet mee, waaronder de VS. Een groot deel van de mensen verdacht van misdaad is simpelweg onbereikbaar voor vervolging, omdat het land waarin zij verblijven niet wenst mee te doen in het ICC. De meeste Afrikaanse landen volgen het ICC en ondervinden daar nu de gevolgen van. Deze losse structuur maakt het tegelijkertijd mogelijk voor landen als Zuid-Afrika om het gerechtsorgaan te verlaten, het is immers niet het enige land dat deze vorm van internationale samenwerking afwijst. Of Jacob Zuma zijn plan doorzet, moet echter nog blijken.