Mussolini, Hitler en sport als propagandamiddel

Op 1 augustus 1936 gingen de Olympische Spelen in Berlijn van start. Deze Spelen staan bekend om het vele gebruik van propaganda voor het Nazisme. Maar Hitler was niet de eerste die sport gebruikte als propagandamiddel. Twee jaar eerder gebruikte Mussolini het wereldkampioenschap voetbal om het fascisme te propageren.

Hitler en Mussolini zagen in dat ze met sport het volk konden verenigen en hun politieke ideeën konden verspreiden. Een overwinning op het veld was een demonstratie van de superioriteit van het Nazisme of fascisme. Sport werd meer dan alleen een spel en veranderde van een amusementsvorm in een politiek wapen.

Voetbal als propagandamiddel

Mussolini was in de jaren twintig een van de eerste politieke leiders die het nut inzag van sport als propagandamiddel, met name de sport die in datzelfde decennium de volksport van Europa was geworden: voetbal.  Mussolini was zelf geen groot liefhebber van voetbal, maar zag wel de politieke potentie ervan. Voetbal mobiliseerde grote delen van het volk en leidde haar af van nationale problemen. Bovendien maakte het sterkte gevoelens van nationale trots los. Mussolini zag in dat een sport dat zoveel betekent voor zoveel mensen meer is dan alleen een spel. Voetbalwedstrijden symboliseerden de fysieke en mentale strijd tussen de landen die tegenover elkaar stonden. Elke overwinning demonstreerde de superioriteit van het ene over het andere land. Een Italiaanse voetbaltriomf zou dan de superioriteit van het fascisme demonstreren.

Voetbaloorlog met Oostenrijk

In 1929 ontstond een politiek conflict toen het Italiaanse elftal verloor tegen het Oostenrijkse Wundermannschaft in Wenen. Italië verweet de agressieve houding van de Weense toeschouwers en het oneerlijke spel van hun tegenstanders. Dat het verkeerde volkslied en de verkeerde Italiaanse vlag (een kwartslag gedraaide Hongaarse vlag) werden gebruikt gaf Italië des te meer reden om Oostenrijk te beschuldigen van vals spel. Dat zes Oostenrijkse spelers geblesseerd raakten door Italiaanse overtredingen werd gemakshalve vergeten.

Wreken met bommen

Een fascistisch dagblad uit Rome verklaarde: “Onze bommen zullen het woord voeren als wrekers van de geheele menschheid.” Het verlies ging de Italianen klaarblijkelijk aan het hart. Volgens de meeste Europeanen toonden de prestaties op het voetbalveld de macht van een land. Een overwinning was een teken van kracht en een nederlaag een teken van zwakte. Met deze instelling werd het wereldkampioenschap voetbal van 1934 in Italië georganiseerd.

WK ’34 in Italië

Het wereldkampioenschap moest de superioriteit van het fascisme tonen aan de wereld. Niet alleen moest de organisatie vlekkeloos verlopen, maar Italië moest koste wat kost het toernooi in eigen land winnen. Elke ploeg die tegenover het Italiaanse elftal kwam te staan ging naar huis met verwondingen en blessures, soms tot grote vreugde van de hysterische toeschouwers. Met name de halve finale tegen Oostenrijk was een belangrijke wedstrijd voor Italië, die wraak wilde nemen voor vijf jaar eerder.

“Duce! Duce! Duce!”

De Italianen gebruikten net als de vorige keer veel fysiek geweld om hun tegenstanders te verslaan. De Oostenrijkse doelman raakte tijdens de wedstrijd tweemaal bewusteloos. Het geweld werd door de scheidsrechters toegelaten, waarschijnlijk omdat ze bang of afgekocht waren. Toen Italië de finale won, juichten alle Italianen de bijnaam van Mussolini: “Duce! Duce! Duce!”. Het triomf werd door de Italiaanse media toegekend aan de vitaliteit en kracht van het land en het volk. Het toernooi bleek een nuttige casus voor de Olympische Spelen in Berlijn twee jaar later.

Het belang van sport

Sport was een belangrijk onderdeel van het Nazi-beleid. Volgens Hitler zou het Arische ras de wereld domineren op mentaal, fysiek en sociaal niveau. Dat het Duitse volk zou uitblinken in alle vormen van sport volgde daar logischerwijs uit. Net als Mussolini zag Hitler sport als middel om een eenheidsgevoel onder het volk te creëren en de Duitse jeugd klaar te stomen voor militaire dienst. Maar Duitsland had indertijd geen sterk elftal en de enige voetbalwedstrijd die Hitler ooit bezocht, eindigde in een thuisnederlaag. Een voetbaltoernooi leek geen optie. Het waren de Olympische Spelen van 1936 die uitkomst boden.

Niet-Ariërs buitengesloten

In Nazi-Duitsland was sport alleen bedoeld voor Ariërs. Alle niet-Ariërs, zoals Joden en zwarten, werden gezien als tweederangs burgers en werden buitengesloten van alle sportactiviteiten. Veel landen, met name de Verenigde Staten en Nederland, wilden de Olympische Spelen boycotten vanwege dergelijke uitsluitingen van specifieke  bevolkingsgroepen. Om deze landen tegemoet te komen en de Spelen door te laten gaan, werden Joden en zwarten wel toegelaten tot de Spelen. Antisemitische en racistische leuzen werden uit het straatbeeld verwijderd en uit de kranten gelaten. Tijdens de Spelen deed Nazi-Duitsland zich voor als een vredelievend en tolerant land.

Olympische Spelen in Berlijn, 1936

Op 1 augustus 1936 opende Hitler de elfde Olympische Spelen. Volgens Hitler konden übermenschen niet verliezen van üntermenschen, maar dat was tijdens de Spelen niet altijd het geval. Zo wisten twee zwarte atleten respectievelijk het wereldrecord verspringen te verbreken en vier gouden medailles voor hardlopen in de wacht te slepen. Maar al om al waren de Spelen voor Duitsland een succes. Het land had de meeste medailles in de wacht gesleept en werd alom geprezen om haar gastvrijheid en organisatie. Hitler kon zo de Spelen gebruiken om Duitsland en het Nazisme in een positief daglicht stellen.