De Friese dubbelspionne Mata Hari

Het Fries Museum heeft het originele document van het doodvonnis van de - van oorsprong Friese - Mata Hari in handen gekregen. Een particulier heeft het document met daarop het eindoordeel 'Mort' via een veiling verkregen en wil dat het veilig wordt gesteld in het museum. Lees hier alles over 's werelds beroemdste vrouwelijke spionne.

Margaretha Geertruida Zelle, beter bekend als Mata Hari, is de bekendste vrouwelijke spion uit de moderne geschiedenis. De exotische danseres en femme fatale reisde gedurende de Eerste Wereldoorlog door Europa en had contacten aan allebei de zijden van het conflict. Dit zorgde ervoor dat de Fransen haar betichtten van dubbelspionage. Op 15 oktober 1917 werd zij op grond van spionage geëxecuteerd door de Fransen.

Jeugd Margaretha Zelle

Margaretha Geertruida Zelle werd geboren op 7 augustus 1876 in het Leeuwarden als oudste van vier kinderen. Als enige dochter van het gezin Zelle werd Margaretha flink verwend door haar vader en al op jonge leeftijd was ze een flamboyante verschijning in de Friese hoofdstad. Het welvarende en gelukzalige leven van Margaretha werd echter verstoord toen haar vader in 1889 bankroet ging en het gezin in armoede moest leven. Twee jaar later verloor ze haar moeder, waarna Margaretha op vijftienjarige leeftijd bij haar peetvader in Sneek moest gaan wonen.

Van het Friese platteland naar de tropen

Haar peetvader besloot dat Margaretha juffrouw moest worden. Eenmaal op school werd de directeur Wybrandus Haanstra tot over zijn oren verliefd op de jonge Margaretha, wat flinke schandalen veroorzaakte. Margaretha zag zich hierdoor genoodzaakt te vertrekken en trok in bij haar oom in Den Haag.

Eenmaal in Den Haag reageerde Margaretha op een advertentie in de krant van de 38-jarige officier Rudolph MacLeod. De advertentie was in feite als grap geplaatst door een vriend van hem, maar had als resultaat dat de 18-jarige Margaretha zich al snel verloofde met haar twintig jaar oudere aanstaande. Op 11 juli 1895 trouwden ze. Margaretha en Rudolph vertrokken naar de tropen van Indonesië en kregen daar twee kinderen. Eén van haar kinderen, een zoon, stierf op tweejarige leeftijd aan vergiftiging. Het huwelijk ging moeizaam, het leeftijd- en karakterverschil bleken onoverkoombaar en kort nadat de familie in 1902 terug in Nederland was besloten ze uit elkaar te gaan.

Margaretha wordt Mata Hari

Blut, werkloos en vrijgezel besloot Margaretha haar geluk te beproeven in Parijs. Geïnspireerd door haar ervaringen in Indonesië creëerde Margaretha een nieuwe identiteit: volgehangen met juwelen, schaars gekleed, rijkelijk bespoten met parfum begon ze aan haar danscarrière. Al snel werd ze een groot succes in Parijs.

Om meer aandacht en mysterie te creëren verzon ze een nieuw verleden, zoals dat ze een Javaanse prinses was. Om haar alter ego af te maken nam ze de naam Mata Hari aan, Maleis voor ‘oog van de dag’ (zon). Het werkte. Ze werd zowel op privébijeenkomsten als in grote theaters gevraagd, voor balletstukken en opera’s. Daarnaast verdiende ze bij door er een groot aantal liefjes op na te houden die haar financieel onderhielden. Deze mannen waren veelal militairen uit allerlei landen.

Dubbelspionne

Haar turbulente liefdesleven werd tijdens de Eerste Wereldoorlog reden voor wantrouwen. Toen de oorlog uitbrak zag de Franse geheime dienst haar contacten met de hoge heren uit de Duitse politiek en het leger als reden om Mata Hari te gaan surveilleren. De Fransen verhoorden Mata Hari en bedachten haar te kunnen gebruiken als spionne. Ze stuurden haar naar het neutrale Spanje om daar inlichtingen in te winnen bij de Duitse regimenten in Madrid. Deze opdrachten kwamen haar duur te staan, want de Fransen waren niet zeker over de loyaliteiten van Mata Hari.

In februari 1917 kwam Mata Hari terug uit Spanje en werd ze onmiddellijk gearresteerd vanwege het zijn van een dubbelspionne. Gedurende haar proces in juli dat jaar kon Mata Hari zich niet vrijpleiten en werd ze ter dood veroordeeld. Drie maanden later werd ze op 15 oktober 1917 vanuit de gevangenis naar een buitenwijk van Parijs gebracht. Ze weigerde een blinddoek om te doen en keek haar executeerders in de ogen toen het vuurpeloton van twaalf man de fatale schoten loste.

Mata Hari de legende

Onmiddellijk na haar veroordeling was er al veel kritiek over het proces van Mata Hari. Tot op de dag vandaag wordt getwijfeld aan het feit of ze schuldig was. Al tijdens haar leven werd Mata Hari een wereldwijde legende. De beeldschone vrouw die wordt ingezet als verleidingsmiddel om machtige mannen geheimen te ontfutselen sprak tot ieders verbeelding en zorgde al snel voor mythevorming rond haar persona.