William Dampier: wetenschapper en piraat

William Dampier (1651-1715) was een Engelse piraat en wetenschapper die driemaal de wereld om voer. Hij hield gedetailleerde dagboeken bij over zijn reizen en publiceerde boeken waar het publiek en wetenschappers dol op waren. Hij omschreef flora en fauna en bracht windpatronen en kustlijnen in kaart. Alles was van belang. Zijn boeken werden gebruikt door ontdekkingsreizigers en inspireerden reisverhalen.

Dampier wordt zeevaarder

William Dampier verloor op zeventienjarige leeftijd beide ouders en ging in de leer bij een schipper. Door reizen naar Frankrijk, Newfoundland en Java kreeg hij de smaak te pakken. In deze tijd leerde hij navigeren en bestudeerde hij windpatronen, wat hem gedurende de rest van zijn leven op zee goed van pas kwam. Toen de Derde Engels-Nederlandse Oorlog in 1672 uitbrak ging Dampier bij de Engelse marine om mee te vechten. Een jaar later werd hij ziek en werd naar huis gestuurd twee dagen voor de Slag bij Kijkduin. Het schip waar hij op diende werd tijdens deze slag vernietigd en de kapitein werd gedood. Toen de oorlog voorbij was, ging Dampier aan de slag als plantagemanager in Jamaica. Hij had er snel genoeg van en ging vervolgens aan de slag als houthandelaar in Mexico. Maar door een heftige orkaan raakte hij alles kwijt. Uiteindelijk keerde hij terug naar het beroep waar hij goed in was: zeevaarder.

Als piraat de wereld rond

In 1677 sloot hij zich aan bij een bende Engelse zeerovers die hij had leren kennen tijdens zijn werk als houthandelaar. De Engelse en Franse autoriteiten lieten de kaapvaart oogluikend toe, zolang het gericht was op Spaanse schepen. De lokale bevolking van Midden- en Zuid-Amerika, die onderdrukt werden door Spanjaarden, waren over het algemeen ook behulpzaam door de zeerovers te laten aanmeren en ze te bevoorraden. De jacht op Spaans goud bleek een lucratieve handel, maar niet voor Dampier. Tijdens een oversteek van de Stille Oceaan stond de bemanning op het punt van muiten. Hij verliet het schip en in 1691 – via een tijd- en geldrovende omweg – zette hij weer voet aan wal in Engeland.

Dagboeken en faam

Gedurende zijn reis had Dampier alles opgeschreven wat hem van belang leek. Van flora en fauna tot windpatronen en kustlijnen beschreef hij in zijn A New Voyage Round the World (1697). Het boek bleek een unieke combinatie van avontuur en natuurhistorie waar het publiek dol op was en wat de Engelse academie voor wetenschappen respecteerde.  

Ontdekkingstocht naar Terra Australis

Door zijn populariteit kreeg Dampier in 1699 de leiding over de eerste Engelse ontdekkingstocht die gewijd was aan de wetenschap. Hij kreeg de opdracht het mythische zuidelijke continent Terra Australis – het huidige Australië en Nieuw-Zeeland – verder in kaart te brengen. Hij diende exemplaren van flora en fauna en gewillige inwoners mee terug te nemen. Dampier bereikte de westkust van Australië, dat al deels in kaart was gebracht, maar hij kon de nog onbekende oostkust niet bereiken. Elke contact met Aboriginals bleek vijandig en door de slechte conditie van zijn schip moest Dampier noodgedwongen terugkeren. Halverwege de terugreis moest hij het gedoemde schip achterlaten en hij keerde uiteindelijk terug naar Engeland met slechts een deel van zijn notities. Hoewel Dampier kustlijnen beter in kaart heeft kunnen brengen en flora en fauna gedetailleerder heeft kunnen beschrijven, was de reis in de ogen van de Engelse marine mislukt. Bovendien moest hij voor de krijgsraad verschijnen omdat hij een officier slecht had behandeld. Hij moest een boete betalen dat gelijk was aan het salaris voor zijn driejarige reis.

Nalatenschap

Dampier publiceerde een nieuw boek over zijn reis naar Australië, A Voyage to New Holland (1703), dat ook goed werd ontvangen. Dampier zou nog tweemaal de wereld rondreizen met zeerovers, waarvan voornamelijk de laatste erg succesvol was. Maar zijn deel van de winst werd pas twee jaar na zijn dood uitbetaald en moest gebruikt worden om zijn schulden af te betalen. De gedetailleerde beschrijvingen van zijn reizen bleken zijn belangrijkste nalatenschap. Hij beschreef als eerste stromingen, windpatronen en getijden van over de hele wereld die later door ontdekkingsreizigers, zoals James Cook, werden gebruikt. Zijn boeken behoorden tot de eerste reisverhalen en boden inspiratie voor boeken als Robinson Crusoe en Gulliver’s Travels.