De Koude Oorlog: 3 politieke thema’s verbeeld in cartoons

De Koude Oorlog heeft zijn naam te danken aan het feit dat er eigenlijk nooit een directe confrontatie geweest is tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De strijd vond indirect plaats in Vietnam, het Midden-Oosten en Afghanistan. Het was voornamelijk een ideologische strijd tussen de communistische en kapitalistische wereld vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot aan het uiteenvallen van het Oostblok in 1991.

Het demoniseren en bespotten van het andere kamp gebeurde in deze periode vooral door het gebruik van cartoons, zeker in de beginjaren. De redactie neemt zes intrigerende cartoons uit de beginjaren van de Koude Oorlog onder de loep.

Het Marshallplan 1948

De discussie over het Marshallplan 1948 Na het einde van de Tweede Wereldoorlog lag Europa volledig in puin. Het continent moest weer heropgebouwd worden en de Verenigde Staten wilden hierbij in economische zin helpen. Zij kwamen met het controversiële Marshallplan. Er ontstond in de VS een debat over het plan, omdat sommigen van mening waren dat deze hulp aan anderen de Amerikaanse economie juist zou beschadigen. Voorstanders zagen het Marshallplan juist als bescherming voor meewerkende Europese landen tegen Sovjet overmacht. In deze afbeelding wordt de West-Europese situatie verbeeld. Dit doet de tekenaar door West-Europa midden tussen de Amerikaanse hulp en het communistische gevaar te plaatsen. Op de achtergrond is het Witte huis te zien met de tekst “Marshallplan Delay”, terwijl het Sovjetgevaar afgebeeld wordt als de schaduw van een beer. De tekenaar van deze cartoon, Edwin Marcus (1885-1961), was van mening dat de debatten over het plan de situatie alleen maar zouden verergeren. Europa was in groot gevaar en had de Amerikaanse hulp hard nodig omdat anders de communisten West-Europa zouden overnemen.

Het Marshallplan vs. Stalins plan  Deze afbeelding is gemaakt door de cartoonist Herbert Block (1909-2001) in 1949. Op de afbeelding worden het Marshallplan en Stalins ‘Marshallplan’ afgebeeld. Block laat zien dat de twee plannen tegenover elkaar staan: het Amerikaanse plan in West-Europa werkt prima, terwijl Stalins plan volgens hem helemaal niet zou werken. Toch bleef Stalin zijn plan beter noemen, zoals in de cartoon ook te zien is. De afbeelding werd in de Washington Post voor het eerst gepubliceerd en illustreert ook het algemene beeld van het communisme in de VS. Het communisme, dictators en de Sovjet-Unie zouden allemaal slecht zijn. De Cubacrisis van 1962 Het plaatsen van kernwapens De Cubacrisis van oktober 1962 is achteraf gezien het moment geweest waarop de kans dat er een kernoorlog zou uitbreken tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie heel groot was. De Sovjet-Unie had namelijk kernwapens geplaatst op het communistische Cuba, wat uiteraard erg dichtbij Amerika lag. De Amerikanen omsingelden het eiland en dreigden met oorlog als de Sovjets de raketten niet verwijderden. De Sovjets gaven uiteindelijk toe en verwijderden met de nodige tegenzin de raketten, zoals op deze afbeelding te zien is hoe ‘tandarts’ Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov de raketkiezen uit de mond van Cuba leider Fidel Castro haalt met de tekst: “Dit doet mij meer pijn dan jou!” Wederzijdse angst Op deze afbeelding is te zien hoe Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov en de Amerikaanse president John F. Kennedy in een impasse zijn beland. De heren lijken armpje te drukken met elkaar, terwijl ze op waterstofbommen zitten. Tijdens het armpje drukken zien beiden er zeer gespannen uit: wie drukt er als eerste  op de knop om de ander zijn waterstofbom te laten exploderen? De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie waren in een wapenwedloop beland waarbij ze beiden even sterk waren, zoals in de cartoon ook wordt afgebeeld. De ene partij wordt niet als sterker of machtiger afgebeeld dan de ander.

Het IJzeren gordijn na de Tweede Wereldoorlog

Het verdeelde Europa Na de Tweede Wereldoorlog werd Europa op ideologisch gebied gescheiden in twee kampen: het communisme en kapitalisme. Op 5 maart 1946 sprak de Britse premier Winston Churchill in een speech over het ‘IJzeren Gordijn’. Hij waarschuwde de burgers van de VS voor de ware intenties van de Sovjet-Unie en haar honger voor Europese dominantie. Het IJzeren gordijn zou het Oostblok scheiden van West-Europa  volgens Churchill.

Uiteindelijk gebeurde dit ook fysiek door de bouw van de Berlijnse muur in 1961. In deze cartoon is een dreigende Sovjet-Unie te zien achter een muur, volledig bedekt met stormwolken. Daarnaast zie je hoe mensen vluchten voor het Oosten. Dit Oosten wordt duidelijk negatief verbeeld en in staat van oorlog door alle fabrieken achter de muur. Op de voorgrond is Churchill te zien die nieuwsgierig een kijk onder het gordijn neemt om erachter te komen wat de ‘machtshongerige’ Sovjets allemaal aan het doen zijn. Made in Moscow Veel Amerikanen reageerden minachtend op de speech van Churchill. Voor zover zij wisten was de Sovjet-Unie een bondgenoot van Amerika tijdens de Tweede Wereldoorlog. Churchill probeerde in de ogen van de Amerikanen voor alleen maar meer onrust te zorgen. Deze cartoon laat zien hoe een persoon aan de oostkant van het IJzeren gordijn probeert te ontsnappen naar het Westen. De afbeelding laat ook het gebrek aan enige inspanning zien van het Westen om mensen te bevrijden uit het Oostblok. De cartoon was waarschijnlijk bedoeld om het Westen te overtuigen om in actie te komen. Het Oostblok moest bevrijd worden, de confrontatie niet langer vermeden!