Spot door tekst: Utopia, Gulliver’s Travels en …

Door middel van satirische teksten werd én wordt kritiek geuit op overheden, sociale problemen en oorlogen. Deze teksten zijn vaak fictieve afschilderingen van samenlevingen die op satirische wijze worden bekritiseerd. Er zijn veel van dit soort spotteksten geschreven, maak hier kennis met drie satirische meesterwerken van onder andere More, Swift en Twain.

Utopia (1516)

Sir Thomas More’ (1478 – 1535) meest beroemde werk, Utopia, zit vol met listige woordspelingen en stille kritiek. Zoals wel vaker in de geschiedenis is gebleken, zouden afwijkende meningen in zijn literaire werk normaal gesproken niet alleen gecensureerd worden en ongepubliceerd blijven, maar zou hij ook zwaar gestraft worden voor het schrijven hiervan. Om deze redenen omringt More zijn meningen met een gedetailleerd framewerk dat hem vrijwaart van elke verantwoordelijkheid voor de meningen die in de tekst worden geuit. Vanaf het begin wordt de persoon die het verhaal vertelt een naam gegeven, Hythloday, wat in het Grieks een “verdeler van onzin” betekent. Het is deze verteller die zijn verhaal introduceert door kritiek te geven op de politieke en sociale atmosfeer in Engeland. Een perfecte samenleving Vervolgens begint hij zijn verhaal te vertellen over een plek wiens naam, Utopia, in het Grieks zowel “goede plek” (eu-topos) als “geen plek” (ou-topos) kan betekenen. Het is afhankelijk van hoe het uitgesproken wordt. Daarna beschrijft hij een geïsoleerde samenleving die socialistisch, onbekommerd met rijkdom en religieus tolerant is. Iedereen is er gelukkig en de inwoners van deze verbeelde samenleving bekritiseren het soort beschaving van Europa in More zijn tijd: “In plaats van verschrikkelijke straffen, zou het veel logischer zijn om iedereen in ieder geval een basis levensonderhoud te geven, zodat niet bang hoeft te zijn om eerst een dief te worden en daarna een lijk.” Een beschaving waarin de overheid geobsedeerd door rijkdom en macht lijkt te zijn, in plaats van door het algemene belang. Ook nu wordt zijn boek nog veel gelezen en het woord utopie heeft zelfs een eigen betekenis gekregen – een perfecte samenleving. Hoewel Utopia en de overtuigingen van More door velen werden aangenomen, leidde zijn oppositie tegen de overheid tot zijn executie in 1535.

Gulliver’s Travels (1726)

Jonathan Swift (1667 – 1745) staat bij velen bekend als de grootste literaire satiricus aller tijden. Het conflict tussen Engeland en Ierland en de staat van de Engelse overheid en samenleving in het algemeen, waren het onderwerp van zijn beroemdste werken : Gulliver’s Travels (1726) en A Modest Proposal (1729). Beiden zijn uitstekende voorbeelden van modern satire. In Gulliver’s Travels wordt kritiek gegeven op een breed scala aan problemen die zich voordeden in de 17e en 18e eeuw in Engeland. Tekortkomingen in Engels gedrag In de roman valt Swift kleingeestigheid, geweld, etnocentrisme, koppigheid, irrationaliteit, religie en de overheid aan. Dit wordt allemaal op een meesterlijke wijze gedaan door zowel overdrijving en plaatsing in een ongewone context. Zo komen de tekortkomingen in het Engelse gedrag prachtig aan het licht. De ondeugden van de Engelse samenleving worden in de roman geïllustreerd door fictieve landen wiens burgers fysiek dun, groot, gescheiden van de overheid of zelfs van een ander soort zijn “Gulliver beschrijft een koninklijk persoon die voor ontzag zorgde bij de kleine Lilliputiens, omdat hij langer was dan zijn broeders met de breedte van een menselijke nagel.” De roman was bij de eerste druk direct een groot succes. Tegenwoordig wordt het vaak gebruikt om jonge studenten voor het eerst kennis te laten maken met satire.

De Lotgevallen van Huckleberry Finn (1884)

In 1884 werd De lotgevallen van Huckleberry Finn gepubliceerd door Mark Twain (1835 – 1910). Het impliciete van de satirische boodschap in deze roman maakt het boek extreem controversieel. Er wordt in het werk kritiek geuit op vele aspecten van de zuidelijke cultuur in Amerika van de 19e eeuw, met name op religieuze en racistische aspecten. Zelfs de eerste pagina van het boek bespot de cultuur, met de statement “Personen die een motief proberen te vinden in dit verhaal zullen vervolgd worden; personen die een moraal proberen te vinden zullen verbannen worden; personen die een plot proberen te vinden zullen neergeschoten worden.” Deze verbale ironie benadrukt Twains verlangen voor het publiek om dieper in het verhaal te kijken. Dit terwijl tegelijkertijd kritiek wordt gegeven op de neiging van mensen in het verhaal om een “trek de status quo niet in twijfel”-filosofie te hebben bij belangrijke morele situaties. Door de ogen van een onschuldig kind Het gebruik van een onschuldig kind als hoofdrolspeler is een effectieve manier om de gebrekkige morele waarden van de volwassen wereld te deconstrueren. Huck Finn, die door Twain wordt afgeschilderd als een buitenstaander, handelt uit een sterk gevoel van moraliteit dat vaker wel dan niet tegenstrijdig is met de waarden die hem opgelegd zijn door de kerk en samenleving. Zijn keuze om bijvoorbeeld een ontsnapte slaaf te helpen – een actie waarmee hij volgens zijn samenleving naar de hel gaat – en de constante suggestie dat hij het “slechte” doet terwijl hij juist goed handelt, is een sterke impliciete kritiek op de slavenhandel en de rol van de kerk hierin.