Betaald spotten: de geschiedenis van de cabaretier

Cabaret is een vorm van theater dat is ontstaan in Frankrijk. Cabaret wordt ook wel kleinkunst genoemd, dit verwijst naar het intieme karakter van de kunstvorm. Cabaret onderscheidde zich namelijk als schouwspel door de kleinschalige optredens van zangers, goochelaars, acteurs en dansers in restaurants, pubs en nachtclubs. 

De Franse traditie van cabaret gaat terug tot de 16e eeuw, maar vormde zich voornamelijk in de 18e eeuw en kende zijn hoogtepunt pas zo’n honderd jaar later. In de 16e eeuw waren cabarets de voorlopers van het moderne restaurant, waar gasten konden zingen als zij een wijntje teveel op hadden. Er was destijds echter geen officieel entertainment programma.

Franse oorsprong: Le Caveau en Le Chat Noir

In 1773 ontmoetten Franse schrijvers, musici, dichters en schilders in een cabaret genaamd Le Caveau in de Rue de Buci. Artistiekelingen en vrijdenkers schreven en zongen hier samen liederen. Een andere bekende club is Le Chat Noir dat opende in 1881. Dit cabaret was moderner dan Le Caveau en combineerde muziek met satirisch politiek commentaar.

Moulin Rouge

Het bekendste voorbeeld van een Frans cabaret is de Moulin Rouge, die werd geopend in 1889 door de Catalaan Joseph Oller. Dit cabaret onderscheidde zich niet alleen door het rode plafond. Het was de plek waar de Franse cancan dans ontstond en waar zangeres Edith Piaf werd ontdekt. Door de 20e eeuw heen moesten cabarets zich steeds meer gaan specialiseren en onderscheiden door de concurrentie van de moderne film en televisie.

Het Nederlandse cabaret

Nederland begon omstreeks 1895 aan cabaret. Het enthousiasme ontstond nadat een cabaret ensemble onder leiding van Rodolphe Salis, de oprichter van de club Le Chat Noir, in Amsterdam optrad. Eén avond in 1895 wordt gezien als de allereerste cabaretshow in Nederland. In een nieuw opgerichte nachtclub speelde pianist Eduard Jacobs piano en zong hij liederen. Na zijn optreden ging hij met een emmer rond om geld te verzamelen van de applaudisserende bezoekers.

Verschil met de Fransen

Als je slechts bekend bent met de Nederlandse traditie van cabaret, zie je waarschijnlijk meer verschillen dan overeenkomsten met de Franse traditie. Het Nederlandse cabaret is desondanks op de Franse traditie gestoeld, maar heeft zich anders ontwikkeld. Bij de Nederlandse traditie ligt de nadruk meer op politiek commentaar en satire, denk aan de grote optredens tijdens oud en nieuw. Zang is wel altijd een groot onderdeel gebleven van het Nederlandse cabaret.

De Grote Drie: Wim Kan, Toon Hermans en Wim Sonneveld

Wim Kan, Toon Hermans en Wim Sonneveld vormen samen De Grote Drie, de mannen die het cabaret in de jaren ‘60 domineerden. Kan was de politieke conferencier, Hermans de clown, en Sonneveld de verfijnde kleinkunstenaar. De drie heren hebben het Nederlandse cabaret en amusement ieder op hun eigen wijze vernieuwd en volwassener gemaakt. Bovendien maakten hun vakmanschap, uitstraling en populariteit ze tot de grootste drie podiumpersoonlijkheden van hun tijd.

Wim Kan (1911 – 1983)

Willem Cornelis kan werd geboren op 15 januari 1911 te Scheveningen. Kan is voornamelijk bekend vanwege de ‘uitvinding’ van de oudejaarsconference. De legendarische producer en cabarethistoricus Wim Ibo probeerde Kan te strikken voor zijn radioprogramma’s. Kan liet zich echter niet makkelijk overhalen. In de jaren ’50 ging Kan toch overboord en sprak hij af en toe op de radio. In 1954 zei Kan tegen Ibo dat hij een uur alleen wilde op oudejaarsavond. Ondanks wat twijfel gaf de VARA toe.

De conference was een enorm succes en de VARA kreeg lof voor het feit dat ze de conference uitzonden ondanks dat zij zelf en de PVDA op de hak werden genomen. Daaropvolgende oudejaarsconferences werden steeds succesvoller en groeien uit tot een nationale gebeurtenis. Hij haalde politici uit hun ivoren torens en presenteerde hen als normale mensen, iets wat tot dan toe onvoorstelbaar was.

Toon Hermans (1916 – 2000)

Antoine Gerard Theodore Hermans werd op 17 december 1916 in Sittard geboren. Hermans begon tijdens de jaren ’40 professioneel met cabaret. Door zijn reis in Amerika bracht Hermans zo’n tien jaar later een grote vernieuwing in het Nederlands cabaret: de one-man show. Een avond lang alleen op het podium, in navolging van Amerikaanse komieken. Hermans wilde alleen maar amuseren, politieke cabarets en literaire zaken pasten daar niet bij volgens hem.

In de jaren ’60 leverde dit hem veel kritiek op van jonge cabaretiers die hem een gebrek aan (politiek) engagement verweten. Hermans zei hierop dat hij zichzelf dan ook meer als entertainer dan als cabaretier ziet: "Ik ben vooral een carnavalsgek en val niet onder het Ca-Ba-Ret. Ik ben altijd in het rijtje gezet van Sonneveld en Kan. Maar ik had geen enkele affiniteit met ze. Ik mocht die mensen graag - en zij mij ook - maar ik ben toch een ander mens.”

Wim Sonneveld (1917 – 1974)

Willem Sonneveld werd geboren op 28 juni 1917 te Utrecht. Zijn carrière als cabaretier begon op negentienjarige leeftijd toen hij secretaris werd van het cabaretduo Louis en Heintje David. Hij werd ontslagen toen zij ontdekten dat Sonneveld optredens ronselde. Sonneveld vertelde dan aan de opdrachtgever dat Davids ziek was, maar dat ze voor een spectaculair optreden wel ‘een zekere Wim Sonneveld konden inhuren’. Vervolgens leidde Sonneveld zijn eigen cabaretgezelschap tijdens de jaren ’40 samen met gelijkgestemden als Hettie Blok en Albert Mol. In 1954 werd Sonneveld beroemd door zijn rol op de radio als Willem Parel.

Twintig jaar later speelde hij in de musical My Fair Lady. Hierna begon hij zijn befaamde one-man shows, zoals Een avond met Wim Sonneveld en Wim Sonneveld en Ina van Faassen. Wim Sonneveld werd gezien als een buitengewoon veelzijdig talent. Na zijn dood bleken zijn shows tijdloos te zijn. Zijn cabaretshows werden nog jaren op de televisie uitgezonden en leverden hoge kijkcijfers op.