Hét inspirerende snaarinstrument uit India: De sitar

De sitar was vroeger een relatief onbekend snaarinstrument uit India. Muzikanten gebruikten het daar vanaf de 16de eeuw, met name in traditionele Hindoestaanse muziek. In de twintigste eeuw kwam ook de westerse wereld met de sitar in aanraking. George Harrison, de gitarist van de populaire band ‘the Beatles’, raakte verknocht aan het instrument.  

Geschiedenis van de sitar

Historici vermoeden dat de sitar oorspronkelijk afstamt van de veena. Dit antieke instrument, dat al generaties in India werd bespeeld, werd ten tijde van het Mogolrijk (1526-1858) aangepast om tegemoet te komen aan de toenmalige overheersers. De nieuwe uitvinding kreeg ook een andere naam, sitar, genoemd naar het Perzische instrument de setar. De betekenis van deze nieuwe naam is eenvoudig; setar betekent drie snaren. De sitar werd binnen korte tijd erg populair binnen het Mogolrijk. In de 17de en 18de eeuw raakte het instrument ingeburgerd in de samenleving.

Lay-out van het instrument

De moderne variant van de sitar kan 18, 19, 20 of zelfs 21 snaren hebben. Van deze snaren is slechts een beperkt deel bespeelbaar, in de regel ongeveer 6 of 7. De rest van de snaren zijn zogeheten resonantiesnaren. Deze klinken mee met een andere snaar wanneer een noot wordt aangeslagen. Op deze manier is het mogelijk om relatief eenvoudig een helder en vol geluid te produceren. Ook maakt het instrument gebruik van een brug. De vibratie van de snaren kan hierdoor tot diep in het materiaal doordringen. Met behulp van een brug is het mogelijk om een toon veel harder te laten klinken. Hetzelfde effect wordt vandaag de dag bereikt op een gitaar of bij een viool.

Blauwdruk

De blauwdruk van de sitar staat zoals gezegd niet precies vast. Dit komt omdat er verschillende modellen zijn. In de regel onderscheiden muzikanten er twee, die van Vilayat Khan (1928-2004) en die van Ravi Shankar (1920-2012). Deze mannen worden gezien als de belangrijkste sitarspelers van de moderne tijd en waren tevens rivalen. Beide muzikanten speelden op een andere variant van het instrument. De verschillen zijn niet erg groot: de sitar van Khan is iets kleiner dan die van Shankar en heeft bovendien één extra resonantiesnaar. Toch produceren beide modellen een heel ander geluid. Uiteindelijk zou Shankar veel muzikanten in het westen inspireren met zijn sitar. Hij droeg daarmee significant bij aan de verspreiding van de Indiase muziekvorm.

De jeugd van Ravi Shankar

Ravi Shanker was een muzikant van Indiase afkomst. Hij werd geboren in een Bengaals gezin op 7 april 1920 en behoorde tot de belangrijkste kaste, de Brahmin. Op 10-jarige leeftijd reisde hij naar Parijs om zich daar aan te sluiten bij de dansgroep van zijn broer. Hierdoor kreeg Shanker al op jonge leeftijd een goed beeld van de westerse cultuur. In deze periode heeft hij kunnen observeren wat de Parijzenaren interessant vonden aan de Indiase cultuur. Hij leerde welke tradities in de smaak vielen en ook waar minder enthousiast op gereageerd werd. Hij heeft deze inzichten in veel van zijn latere muzikale werk meegenomen.

De sitar en George Harrison

Shankar en zijn muziek werden gedurende de jaren ‘60 populair in Europa. Dit was met name te danken aan de Beatles en in het bijzonder aan George Harrison. Harrison kwam tijdens de opnames voor de Beatles film Help! per toeval in aanraking met het instrument. Hij zag het staan op de set en speelde voor de grap een aantal noten. In een interview met Billboard (1992) vertelt hij dat het geluid hem direct raakte: “My intellect didn't know what was going on and yet this other part of me identified with it. It just called on me.” Harrison ontmoette Shankar en besloot lessen te nemen bij de muziekster. Tijdens deze lessen raakte Harrison verder geïnspireerd en uiteindelijk besloot hij om de Indiase stijl te adopteren.

De sitar in westerse muziek – booming tijdens de jaren ’60 en ‘70

In het nummer Norwegian Wood (This Bird Has Flown) is de sitar voor het eerst te horen. Hier blijft het echter niet bij; de Rolling Stones, Elvis Presley en The Monkees hebben in deze periode allemaal een greep gedaan naar het instrument. Ineens was de sitar immens populair, om slechts een paar jaar later stilletjes weer van het podium te verdwijnen. In de loop van de jaren ‘70 was de hype definitief voorbij. Gelukkig was het onmiskenbare geluid van de sitar toen al een belangrijk onderdeel geworden van de westerse popmuziek.