Filmrecensie: Monsieur Chocolat

De Franse film Monsieur Chocolat draait vanaf april 2016 in Nederland. Omar Sy (Les Intouchables, Samba) speelt de hoofdrol in het historische drama, waar het net als in zijn eerdere films draait om sociaal-culturele verschillen en discriminatie. In deze film wordt in tegenstelling tot in Les Intouchables een directe aanklacht tegen racisme uitgesproken. Monsieur Chocolat is een verhaal over de strijd tegen vooroordelen.

Stereotype

Het verhaal is losjes gebaseerd op het leven van Rafael Padilla, die vanuit Cuba via Spanje naar Frankrijk reist. Padilla wordt vanwege zijn huidskleur Chocolat genoemd en treedt op in een rondreizend circus, waar hij in het rariteitenkabinet van allerlei vreemde mensen niet bijzonder opvalt. Hij wordt ontdekt door George Footit en vormt met hem in een ander circus, le Nouveau Cirque, een succesvol duo. In het chique Parijs tijdens de Belle Époque speelt Footit de slimme clown en is Chocolat zijn domme, zwarte tegenspeler. Af en toe keert Chocolat zonder waarschuwing de rollen om, en probeert hij zich van het stereotype los te breken.

De oorsprong van zijn streven om zich van het stereotype los te maken ligt in de afkomst van Chocolat. Hij is geboren in een slavenfamilie op Cuba en zijn vader was een dienaar bij een blank gezin. Als hem werd opgedragen zich als een hond voor te doen, dan gebeurde dat zo. Chocolat wil ontsnappen aan het lot van zijn vader, maar de geschiedenis herhaalt zich. Hoewel hij in het Parijse circus als de grote ster wordt behandeld, is hij een slaaf in een vergulde kooi met exorbitant veel geld, drank, dames van lichte zeden en dure kleding. Door zijn kleding en door regelmatig te laat te komen wil hij laten zien dat hij aan niemand gebonden is. Niets is minder waar, want mensen blijven hem beoordelen op zijn huidskleur. En net als zijn vader speelt hij een rol, omdat blanken het leuk vinden om te lachen om stereotypen. Hij blijft bovendien van hen afhankelijk door gokschulden en het gebrek aan verblijfspapieren.

Spelen met de werkelijkheid

De Marokkaans-Franse regisseur Roschdy Zem verfilmde dit waargebeurde verhaal, maar speelde met de werkelijkheid. Enerzijds wilde Zem een commerciële film maken, mede doordat Franse films buiten Frankrijk normaal geen miljoenenpubliek trekken. De keuze voor de vermaarde Omar Sy is daarom logisch en de film kreeg een Hollywoodachtige allure. De kleding en de decors zijn schitterend, al zijn twijfels of Chocolat echt zo extravagant leefde terecht.

Anderzijds heeft Zem het verhaal veranderd om daarmee de boodschap te kunnen verfilmen: men kan door vooroordelen van anderen niet aan zijn lot ontkomen. De echte Chocolat had geen enkele mogelijkheid om te ontsnappen aan die vooroordelen en dat is filmografisch lastig: hij raakte in een neerwaartse spiraal nadat zijn contract bij het circus niet verlengd werd en zijn solocarrière niet succesvol was. Na de dood van zijn zoon werd hij depressief en stortte hij zich op alcohol. Hij stierf in een klein hotelletje. Zem heeft Chocolat in de film daarentegen eerst succesvol laten worden en daarna in een put van misère gegooid. Hij speelt namelijk als Rafael Padilla de serieuze hoofdrol in Othello, maar hij wordt nog diezelfde avond wegens gokschulden op straat mishandeld, waardoor hij nooit meer kan spelen. Hij sterft door tuberculose, in hetzelfde rondreizende circus en even arm als hij ooit begon. Dat Chocolat niet kon ontsnappen aan de vooroordelen en zijn lot wordt door Zem pijnlijk, maar wel heel anders dan de werkelijkheid in beeld gebracht.

Regisseur Roschdy Zem.

Cultureel erfgoed

De film wringt soms, omdat het slapstickachtige scènes bevat. Het publiek in de film én in de bioscoopzaal lachen om de stereotypering van Chocolat en Footit. Regelmatig roept hij: “Je suis Chocolat”, wat ongeveer “Ik ben in het ootje genomen!” is gaan betekenen. Dit gezegde is deel geworden van de Franse taal en daardoor immaterieel erfgoed geworden. Het naïeve, dommige beeld van de clown is door dit gezegde blijven bestaan. De echte Chocolat heeft door zijn bijnaam paradoxaal genoeg juist bijgedragen aan het stereotype van de domme, zwarte man, terwijl hij daar zo tegen vocht.

Zem heeft meer verwijzingen naar historische gebeurtenissen goed doordacht. De grandeur van de Belle Époque en de technische vooruitgang zijn mooi verfilmd. Het belangrijkste is de scène waarin Footit en Chocolat een act opvoeren voor een camera. Er wordt gezegd dat men maar één keer op hoeft te nemen zodat men het tien jaar later nog eens kan zien. Anno 2016 kan dit filmpje met het echte duo gelukkig nog steeds bekeken worden, want Zem heeft dit historisch juweeltje aan het eind van de film gemonteerd.

Hoewel Zem het echte verhaal anders in beeld heeft gebracht, heeft de regisseur juist daardoor beter in beeld kunnen brengen wat het lot was van de eerste zwarte artiest in Frankrijk. Het gebruik van cultureel erfgoed heeft het verhaal een extra glans gegeven, omdat de kijker geconfronteerd wordt met het feit dat dit niet alleen maar een film is.

Monsieur Chocolat is door het thema discriminatie ook een erg actuele film. In het huidige Parijs en in vele andere Europese steden is het nog steeds erg lastig voor immigranten en hun kinderen om op de sociale ladder op te klimmen. Dat geldt ook voor de hoofdrolspeler Omar Sy, zelf een kind van immigranten, die ondanks deze moeilijkheden tegenwoordig in vele grote films schittert.

Door Joyce van Os

Joyce van Os heeft in 2011 de master Cultuurgeschiedenis en in 2012 de master Leraar Geschiedenis en Staatsinrichting aan de Universiteit Utrecht afgerond. Zij is afgestudeerd op narrativisme in community museums en Molukse geschiedenis, en op intercultureel onderwijs, en historische films in het geschiedenisonderwijs. Sinds 2012 geeft zij geschiedenis en Duits op een middelbare school.

Dit stuk verscheen eerder op de website van Jonge Historici. Op de hoogte blijven van onze publicaties en activiteiten? Kijk dan hier:
www.jongehistorici.nl
Facebook.com/jongehistorici
Twitter: @JongeHistorici