Olivier van Noort: de eerste Nederlander die rond de wereld voer

Aan het eind van de 16e eeuw was een eigen route naar Indië voor de Republiek van groot belang. De bekende routes waren namelijk in handen van Spanje en Portugal. De Republiek was op dat moment in (Tachtigjarige) oorlog met Spanje (en Portugal wegens de Spaanse annexatie sinds 1580). Meerdere Nederlandse ontdekkingsreizigers hadden al de opdracht gekregen om de route naar Indië te vinden. Zo ook Olivier van Noort die de route naar Indië moest vinden door om Zuid-Amerika te varen. Via deze zuidwesterlijke doorgang maakte hij in ruim drie jaar een reis rond de wereld.

Jeugd Olivier van Noort

Olivier van Noort werd geboren in 1558 of 1559 in Utrecht. Het schijnt dat hij in zijn jeugd onderwijs gevolgd heeft, maar veel is er niet bekend over zijn jonge jaren. Eenmaal volwassen trouwde hij rond 1585 met Margaretha Pietersdochter. Twee jaar later, rond 1587, werd hij herbergier van de herberg Dubbele Witte Sleutels in Rotterdam. In 1591 kwam dit pand door een koop in zijn bezit. De herberg verkocht hij op volmacht pas in 1602, nadat hij al terug was van zijn wereldreis.

Route naar Indië

De Republiek was bezig om een eigen route naar Indië te vinden. Willem Barentsz en Henry Hudson probeerden het bijvoorbeeld via de noordoostelijke route, wat mislukte. Van Noort wilde ook op avontuur uit om de route naar Indië te vinden. Samen met Peter van Beveren, Huyg Gerritz en Johannes Benninck maakte hij plannen voor zijn reis. Het doel van de reis was volgens Van Noort om bij te dragen aan de oorlog tegen Spanje door zoveel mogelijk van hun schepen en koloniën aan te vallen. Daarnaast wilde hij de route naar Indië ontdekken om zo in het vervolg handel te kunnen drijven.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Magallaanse Compagnie

Van Noort richtte, naar aanleiding van bovengenoemde plannen en doelen, met behulp van Rotterdamse en Amsterdamse geldschieters, rond 1596 een eigen compagnie op: de Magallaanse Compagnie. Vervolgens schreef hij een brief naar de Staten-Generaal en de Staten van Holland waarin hij toestemming vroeg om handel te mogen drijven en om buskruit en kanonnen om de schepen te bewapenen. In 1597 ontving hij antwoord en kreeg hij 4 geweren, 6.000 pond aan kogels en 12.000 pond buskruit. Daarnaast kreeg hij twee kanonnen te leen welke bij thuiskomst weer teruggeven moesten worden aan de stad Utrecht. Van Noort kreeg, na de mislukking van de noordoostelijke route, de opdracht om een route naar Indië te vinden door om Zuid-Amerika heen te varen.

Vloot, bemanning en kritiek

De geldschieters zorgde er ook voor dat hij twee schepen (genaamd Mauritius en Frederik Hendrik) en twee jachten (genaamd: Eendracht en Hoop) voor de expeditie kon bouwen. De schepen stonden onder leiding van viceadmiraal Jacob Klaasz van Ilpendam en Van Noort zelf. De jachten stonden onder het commando van Peter de Lint en Johannes Huidecooper. De totale bemanning bestond uit 248 mannen. Voordat de expeditie vertrok, kwam er al veel kritiek op de vloot. Zo zou de vloot te licht bewapend zijn en werd de onervarenheid van de bemanning als een struikelblok gezien. Van Noort negeerde alle kritiek en begon zijn expeditie.

Start expeditie

Op 28 juni 1598 vertrok Van Noort uit de haven van Rotterdam met Mauritius en Eendracht. Voor de kust van Engeland zou hij wachten op het deel van de vloot wat uit Amsterdam vertrok, namelijk Frederik Hendrik en Hoop. Na enkele weken wachten besloot Van Noort huiswaarts te trekken. Onderweg naar huis trof hij de uit Amsterdam vertrokken schepen aan voor de kust van Zeeland. Vanaf hier begonnen zij alsnog hun expeditie op 13 september.

Reis om de wereld

Nog maar net onderweg deserteerden er al zeven bemanningsleden omdat zij niet gediend waren van het gedrag van Van Ilpendam. Tijdens de reis om de wereld verloor hij nog veel meer bemanningsleden, aan ziekten of tegen gevechten tegen de Spanjaarden. Ook verloor Van Noort verschillende schepen. Zo werd Eendracht voor de kust van Brazilië in 1599 in brand gestoken omdat het schip niet langer zeewaardig was. Ook de Frederik Hendrik raakte vermist toen zij vanaf 29 februari 1600 over de Stille Oceaan voeren, noordwaarts langs de kust van Chili en Peru. Tot 12 maart hebben Mauritius en Hoop (inmiddels omgedoopt tot Eendracht sinds de oude Eendracht verloren was gegaan) op Frederik Hendrik gewacht, maar dit mocht niet baten. De anderen besloten hun weg te vervolgen met nog maar twee schepen. Ook Hoop overleefde de tocht niet. De Spanjaarden overmeesterden het schip en doodden de bemanningsleden.

Thuiskomst

Op 26 augustus 1602 kwam Van Noort weer aan in Rotterdam. Bij thuiskomst was alleen Mauritius nog over van de vloot. Daarnaast hadden maar 35 bemanningsleden de reis om de wereld overleefd. Van Noort schreef bij thuiskomst snel zijn reisverslag. Nog datzelfde jaar kwam Beschrijvinghe vande voyagie om de geheelen wereldt Cloot ghedaen door Olivier van Noort uit. Dit reisverslag inspireerde veel mensen. Van Noort zelf besloot echter niet meer de zeeën te bevaren.  Hij werkte vanaf ongeveer 1620 tot en met 1626 als garnizoenscommandant in Schoonhoven en overleed op 22 februari 1627.