Gruwelen van de Eerste Wereldoorlog: de dodendraad

Het feit dat Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal bleef, staat voor veel mensen gelijk aan de veronderstelling dat er tijdens de Eerste Wereldoorlog in Nederland weinig te merken was van de oorlog. Het in Nederland vrij onbekende verhaal van de dodendraad bewijst het tegendeel. De ‘dodendraad’ was een afschrikwekkende versperring, met een spanning van 2000 Volt of meer, over 332 kilometer langs de Nederlands-Belgische grens. De dodendraad moest tijdens de Eerste Wereldoorlog voorkomen dat spionnen of vluchtelingen het neutrale Nederland zouden bereiken.

De aantrekkingskracht van het neutrale Nederland

Toen de Eerste Wereldoorlog in 1914 uitbrak vielen Duitse troepen in de buurt van Luik België binnen. Het Duitse leger bezette in korte tijd grote delen van België, ondertussen bleef Nederland neutraal. Het neutrale Nederland had een enorme aantrekkingskracht op de bezette zuiderburen. Vanaf het uitbreken van de oorlog vonden er grensoverschrijdingen plaats. Ondanks de neutrale houding van Nederland werd de grens tussen België en Nederland vanaf het begin van de oorlog misbruikt. De geallieerden gebruikt de grens van Nederland om oorlogsvrijwilligers uit het bezette deel van België te laten ontsnappen. De vrijwilligers trokken via Vlissingen naar Folkstone om daarna via Dieppe in Frankrijk zich bij de geallieerde troepen te voegen. Voordat de dodendraad werd opgetrokken hebben er zeker 30.000 vrijwilligers gebruik gemaakt van deze route. Hiernaast werden er ook veel brieven over de grens gesmokkeld. Ook de Britse spionagediensten maakten gebruik van de grens om zo het bezette gebied te infiltreren. Belgische vluchtelingen, maar soms ook deserteurs uit het Duitse leger, probeerden het neutrale Nederland te bereiken.

Bouw van de dodendraad

Om alle grensactiviteiten tot een minimum te beperken werd de grensbewaking opgevoerd en werd er vanaf eind 1914 een gewone draadversperring opgericht. De verhoogde grensbewaking bleek echter niet voldoende, de smokkel bleef floreren. Naast het feit dat de grensbewaking niet efficiënt was kostte de bewaking ook erg veel mankracht. Deze mannen kon het Duitse leger beter aan het front gebruiken. Het Duitse leger ging daarom in april 1915 over tot de aanleg van een elektrische draadversperring. De aanleg van de draad gebeurde in verschillende fases, de belangrijkste en meest omstreden stukken grens werden als eerst van elektrische draadversperring voorzien. De grens tussen België en Nederland  is 450 kilometer lang. Om de afscherming van de grens wat te vereenvoudigen werden uitstulpingen van België in Nederland door de bedrading afgesneden. Deze afgesneden gebieden die tussen de streng bewaakte Nederlandse grens en de dodendraad kwamen te liggen werden uitgeroepen tot niemandsland. De totale lengte van de dodendraad werd door deze werkwijze beperkt tot 332 kilometer. Halverwege 1916 was de dodendraad eindelijk voltooid en hadden de Duitsers de Nederlands-Belgische grens zo goed als hermetisch afgesloten.

Slachtoffers van de dodendraad

Al snel nadat de dodendraad in werking werd gesteld vielen de eerste slachtoffers. De grens bleef toch een zekere aantrekkingskracht houden op zowel Belgische vluchtelingen als Duitse deserteurs. Veel van deze waaghalzen moesten hun poging om de dodendraad te omzeilen echter bekopen met de dood, er stond immers 2000 Volt spanning op de draad. In het begin vielen er ook veel burgerslachtoffers bij de versperring. Veel burgers waren in deze tijd nog niet bekend met elektriciteit en waren zich, ondanks de vele waarschuwingsbordjes, niet bewust van het dodelijke gevaar dat hierin schuilde. Gedurende de oorlog lieten meer passanten zich bijstaan door grensgidsen of zogenaamde ‘passeurs’ die bekend waren met de zwakke plekken in de grens. Hiernaast werd er ook gebruik gemaakt van slimme vindingen, zoals tonnen waar vluchtelingen doorheen kropen. Toch vielen er nog veel slachtoffers. In de twee jaar tijd dat de dodendraad in werking was vielen er circa 1000 slachtoffers. Dit is een uitzonderlijk hoog aantal, vooral in vergelijking met de 136 slachtoffers die in het 28-jarige bestaan van de Berlijnse Muur vielen.

Al voor de wapenstilstand in november 1918 werd de stroom van de draad gehaald. Op 11 november 1918, de dag van de wapenstilstand, werd de draad definitief afgebroken. Het verkeer tussen dorpen werd weer hervat en door de oorlog afgesneden families konden elkaar weer in vrijheid bezoeken. Behalve enkele oude waarschuwingsbordjes is er niets van de versperring overgebleven. Wel zijn er langs de Belgisch-Nederlandse grens in de loop van de tijd monumenten geplaatst. Opdat ook deze historische grens en zijn slachtoffers niet vergeten worden.    

Meer geschiedenis nieuws lezen? Geschiedenis Magazine is hét tijdschrift voor geschiedenisliefhebbers. Laat je inspireren en profiteer van de speciale aanbieding: 1 jaar slechts € 37,50 (i.p.v. € 59,95) én 5 welkomstcadeaus!