De Scramble for Africa

De ‘Scramble for Africa’ is de periode van grofweg 1880 tot 1914 waarin Afrika in razend tempo verdeeld werd tussen de Europese grootmachten, met name Groot-Britannië en Frankrijk. Deze ‘Scramble for Africa’ kan gezien worden als het beste voorbeeld van het Nieuw Imperialisme.

Imperialisme

Het imperialisme kan grofweg ingedeeld worden in twee periodes. In de eerste periode betrof het Europese staten die grote delen van Noord- en Zuid-Amerika koloniseerden en kleine stukjes van Afrika en Azië. Deze periode begon in de 15e eeuw en zette door tot in de 19e eeuw. De tweede periode, die ook wel het Nieuwe Imperialisme genoemd wordt, bestaat uit de kolonisatie van Afrika en Azië. Vooral Afrika kreeg te maken met een enorme kolonisatiegolf. Waar rond 1870 slechts zo’n 10% van Afrika in bezit was van Europese machten, steeg dit in de periode van 1880-1914 tot 90%. Alleen Ethiopië, dat een Italiaans leger wist te verslaan, en Liberia werden niet gekoloniseerd.

Voor 1880 vielen slechts kleine delen van Afrika onder Europees gezag. Het betrof hier vooral gebieden langs de kust, ver landinwaarts gingen de Europeanen niet. Voorbeelden zijn Brits gebied in Zuid-Afrika en de Goudkust, Portugees gebied in Mozambique en Angola, Frans gebied in Senegal en Algerije en Spaans gebied in het huidige Marokko.

Verandering Europese koloniale politiek

Er zijn verscheidene redenen voor de grote verandering in de koloniale politiek van Europese machten vanaf ongeveer 1870. Zeer belangrijke factoren in de veranderende koloniale politiek, waren de eenwordingen van Duitsland en Italië. In de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 wisten de Duitsers Frankrijk te verslaan. Direct gevolg hiervan was de oprichting van het Duitse Keizerrijk en het verlies van twee provincies voor Frankrijk, te weten Elzas en Lotharingen. De eenwording van Italië was in 1870 compleet. Deze gebeurtenissen hadden meerdere gevolgen. Er bestond nu een complex systeem van machtige staten in Europa, de voornaamste waren Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk. Deze grootmachten probeerden alle drie om de machtigste staat van Europa te zijn. Aangezien er binnen Europa weinig land te veroveren was zonder het risico op een langdurig conflict, zochten zij elders naar nieuw grondgebied. Dit grondgebied werd gevonden in Afrika.

Innovaties

Naast de politieke factoren die een belangrijke rol speelden in de Scramble for Africa, speelden ook ontwikkelingen op het gebied van medicijnen en technologie een rol. Voorheen was het moeilijk geweest voor Europese machten om diep Afrika in te trekken, vooral door de aanwezigheid van ziekten als de gele koorts en malaria. Door deze ziektes stond Afrika ook wel bekend als ‘The White Man’s Grave’. Daarnaast waren de grote rivieren die door Afrika heen liepen, bijvoorbeeld de Kongo, bijna onmogelijk om te navigeren met de schepen van die tijd. Deze problemen werden deels opgelost door een aantal innovaties. Begin 19e eeuw vonden twee Franse wetenschappers, Pierre-Joseph Pelletier en Joseph Bienaimé Caventou, een medische oplossing waardoor Europeanen in Afrika niet langer geplaagd hoefden te worden door malaria, namelijk kinine. Tegelijkertijd overwonnen stoomschepen de obstakels om de grote Afrikaanse rivieren op te varen. Hierdoor konden Europeanen verder dan ooit tevoren doorstoten tot het hart van het Afrikaanse continent.

Scramble for Africa

De bovengenoemde politieke, innovatieve en technologische factoren droegen alle bij aan de razendsnelle Europese kolonisatie van het Afrikaanse continent. Groot-Brittannië had de ambitie om zich als het ware een pad door Afrika van noord tot zuid toe te eigenen, de Fransen hadden hetzelfde idee maar dan van west naar oost. Duitsland, dat zich pas later meldde bij de Scramble for Africa (een Britse term uit 1884 die de gehaaste verovering van Afrika impliceert), moest genoegen nemen met verspreide en relatief kleine stukken van Afrika. Ook Italië, Spanje, Portugal en België eigenen zich delen van Afrika toe. Met de koloniale conferentie van Berlijn (1884-1885) werd de verdeling van Afrika door Europese grootmachten geformaliseerd. Hier werden afspraken gemaakt over de kolonisatie van Afrika.
Blauw is Frankrijk, Rood Groot-Brittannië, Geel is België, Roze is Spanje, Paars is Portugal, Lichtgroen is Duitsland en Felgroen is Italië.

Huidige grenzen van Afrika

Na de Tweede Wereldoorlog kwam de dekolonisatie op gang. In sommige gevallen vreedzaam, in andere gevallen ging de dekolonisatie gepaard met bloedige conflicten. Denk bijvoorbeeld aan Frans-Algerije en Nederland-Indië. De huidige grenzen van Afrika zijn veelal de grenzen die bepaald zijn in de tijd van de Europese kolonisatie van Afrika. In Afrika zie je, net als in de Verenigde Staten, regelmatig lange, rechte grenzen. De Europese overheersers hielden bij het trekken van grenzen weinig rekening met ethniciteit, gesproken talen, en religieuze verschillen.