Het ontstaan van GroenLinks

De politieke partij GroenLinks staat er goed voor in de peiling voor de komende verkiezingen op 15 maart 2017. De relatief jonge partij heeft de hoop een van de grootste partijen te worden in de Tweede Kamer. De partij werd op 19 mei 1989 in de Beurs van Berlage in Amsterdam met trots aangekondigd. De partijen PSP, EVP, PPR en CPN zouden voortaan doorgaan als de nieuwe partij GroenLinks.

De Communistische Partij Nederland

De Communistische Partij Nederland (CPN) werd opgericht in 1935, maar bestond daarvoor al onder een andere naam. In 1909 was de Sociaal-Democratische Partij (SDP) opgericht, die in 1918 werd omgedoopt tot Communistische Partij Holland (CPH), naar aanleiding van de Russische Oktoberrevolutie van 1917. De partij was aangesloten bij het Comintern, een internationaal overkoepelende organisatie voor communisten. Comintern kwam met het idee de communistische partijen een nationale naam te geven. Zo werd de partij vanaf 1935 de Communistische Partij Nederland. De CPN was vanaf het begin een omstreden partij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden veel CPN-ers zich dapper verzet tegen de Duitsers. Ze leidden de Februaristaking in 1941 en waren individueel betrokken bij gewapend verzet. Deze dapperheid werd na de oorlog beloond met zetelwinst. Bij de verkiezingen van 1946 haalde de partij ruim tien procent van de stemmen, wat een zetelaantal van tien opleverde. In de jaren vijftig werd de partij minder populair. Dit had te maken met het feit dat de CPN altijd pro-Sovjet-Unie was geweest. In 1956 was er een opstand in Hongarije tegen de overheersing van de Sovjet-Unie, die op gewelddadige wijze werd neergeslagen. De CPN keurde dit goed, tot verbazing van velen. Er ontstond een anticommunistische sfeer in Europa en Nederland. Het partijkantoor van de CPN, dat gevestigd was in Felix Meritis in Amsterdam, werd aangevallen. Het anticommunisme ging zelfs zo ver dat de partij geen zendtijd meer kreeg. Ambtenaren mochten geen lid zijn van de partij. Tijdens de Koude Oorlog was er groot wantrouwen jegens de CPN. Ze waren anti-Amerikaans en tegen de NAVO. Kamerleden werden geweerd in de vergaderingen van commissies die Buitenlandse Zaken betroffen. Begin jaren zeventig kende de partij een kleine opleving. De populariteit van vlak na de oorlog werd echter nooit meer geëvenaard.

De Pacifistisch-Socialistische Partij

De Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) werd opgericht vanuit de pacifistische vredesbeweging in 1957, als een partij met communistische en socialistische idealen. De partij was voorstander van een bestuur van arbeiders en riep op tot buitenparlementaire acties tegen oorlog en de monarchie. In de jaren tachtig nam de invloed van de vrouwenbeweging, de homo-emancipatiebeweging en de kraakbeweging toe in de partij. Hierdoor werd hun pacifistische ideaal wat minder radicaal geformuleerd. Eind jaren vijftig waren enkele partijleden van de CPN in conflict gekomen met de toenmalige partijsecretaris Paul de Groot. Dit leidde ertoe dat de verzetshelden Henk Gortzak en Gerben Wagenaar uit de partij werden gezet. Gortzak werd lid van de PSP en kwam voor die partij in de Tweede Kamer in 1965. Dit werd niet gewaardeerd door de CPN. Afvalligen van de partij werden als vijanden beschouwd en de CPN stemde principieel tegen elk voorstel van de PSP in de Tweede Kamer.

De Politieke Partij Radicalen

De Politieke Partij Radicalen (PPR) kwam uit een andere politieke hoek. Deze partij werd opgericht in 1968 door een groep christen-radicalen. Zij waren een afsplitsing van de Katholieke Volkspartij (KVP) en de Antirevolutionaire Partij (ARP). Hoewel ze zich christen-radicalen noemden, viel de christelijke ideologie in de praktijk mee. Ze waren voorstanders van een scheiding van politiek en geloof, en richtten zich meer op actuele thema’s dan op religieuze principes. Het woord ‘christelijk’ werd bewust weggelaten bij de oprichting van de partij, en de groep werd steeds meer progressief. Ze richtten zich vooral op ontwikkelingssamenwerking, milieu en ontwapening.

De Evangelische Volkspartij

De Evangelische Volkspartij (EVP) was een voorloper van GroenLinks die wel de christelijke idealen behield. De partij werd opgericht in maart 1981 als een fusie van de Evangelische Progressieve Volkspartij (EPV) en een werkgroep van het Christen-Democratisch Appèl (CDA). De partij had de evangelische missie om te streven naar gerechtigheid, vrede en solidariteit in de samenleving. De Bijbel werd als leidraad genomen. Net als de PSP en de PPR hechtte de partij veel waarde aan vrede en ontwapening. Opvallend genoeg kwamen de standpunten over medische ethiek en emancipatie ook overeen met de andere linkse partijen.

Het ontstaan van GroenLinks

Vanaf 1977 trokken de kleine linkse partijen steeds minder stemmen. Toen dat in de jaren tachtig niet veranderde, werd het tijd om over een fusie na te denken. Bij de voorbereidingen van de verkiezingen van het Europese Parlement in 1989 werd er voor het eerst samengewerkt. Drie jaar daarvoor waren de CPN en de EVP al uit de Tweede Kamer verdwenen. De PSP, die eerst niet open stond voor samenwerking, nam nu toch initiatief. In aantocht naar de landelijke verkiezingen van 1990 zou er gezamenlijk worden opgetreden. In 1989 viel echter het Kabinet Lubbers, waardoor de samenwerking versneld moest worden. Men besloot samen te gaan onder de naam GroenLinks. Op de kieslijst verschenen bekende namen als Ria Beckers van de PPR, Andrée van Es van de PSP en Ina Brouwer van de CPN. Nieuw op de lijst was Paul Rosemüller, de vakbondsaanvoerder die later fractievoorzitter van GroenLinks werd. Bij de eerste verkiezingen behaalde GroenLinks zes zetels. Het karakter van de vier partijen CPN, PSP, PPR en EVP is nog steeds merkbaar in het streven van GroenLinks naar een duurzame en sociale samenleving.

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder op IsGeschiedenis verscheen, en is aangepast om het beter te laten aansluiten op het nieuws.

Leestip:

geschiedenis van groenlinks Herman Verbeek (1936-2013): priester, politicus, publicist
Auteur: Stefan van der Poel
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048327
Winkelprijs: €18,–