Bijlmerbajes: van gevangenis tot hotel

De bekende en beruchte Bijlmerbajes wordt afgebroken. Het complex in Amsterdam, dat tot 2016 als gevangenis diende, maakt plaats voor een nieuwbouwwijk. De voormalige gevangenis was bij de bouw al omstreden en wordt ook nu nog als mislukking in gevangenisbouw gezien. Onder andere Willem Holleeder, ‘Pistolen Paultje’ en Volkert van der Graaf zaten er opgesloten. Waar de kritiek destijds vooral luidde dat de gevangenis inhumaan was, kan het beleid van toen tegenwoordig als soft bestempeld worden.

Resocialisatie

De Bijlmerbajes, die overigens niet in de Bijlmer maar in Amstel staat, werd opgeleverd in 1978. Zes grote torens, verbonden door een gang (de ‘Kalverstraat’), boden plaats aan 600 gevangenen. Er waren in eerste instantie geen tralies voor de ramen en men overwoog zelfs een heg in plaats van een buitenmuur. De resocialisatiegedachte vierde nog hoogtij. Bewakers moesten vooral begeleiders zijn, en de gevangenis had als doel de crimineel te begrijpen en voor te bereiden op terugkeer in de maatschappij. Lange vrijheidsstraffen moesten zoveel mogelijk beperkt worden. Softdrugs werden oogluikend toegestaan.

Gevangenis inhumaan

Al bij de oprichting werd er geprotesteerd tegen de nieuwe inrichting, zowel door gevangenen als door mensen van buitenaf. Een actiegroep met mensen van diverse achtergronden vond te gevangenis inhumaan wegens de grootschaligheid. Daarnaast was het gebouw te geïsoleerd van de buitenwereld, wat de gevangenen niet ten goede zou komen.

Hardere straffen

In de jaren ’80 sloeg de sfeer langzaam om. De (zware) criminaliteit nam toe en de roep om hardere straffen zwol aan. Het verdwijnen van het maakbaarheidsideaal aan de ene kant en het feit dat er simpelweg een groot tekort aan cellen was zorgde ervoor dat nieuwe gevangenissen vooral sober en gericht op opsluiting waren. De veiligheid van de samenleving stond centraal en trajecten ter bevordering van reïntegratie werd vooral voortgezet vanuit datzelfde idee. Talloze ontsnappingen uit de Bijlmerbajes zorgden ervoor dat men toch maar tralies installeerde.

Sluiting Bijlmerbajes

In 2016 sloot de Bijlmerbajes. Ter vervanging verrees in Westzaan het Justitieel Complex Zaanstad, dat plaats biedt aan zo’n duizend gevangenen. Op de locatie van de oude gevangenis komen waarschijnlijk nieuwbouwwoningen. Tot die tijd functioneertde het gebouw als opvangcentrum voor asielzoekers en tijdelijk als hotel.