Gaslicht versus elektrisch licht

Vrijwel elk huis in Nederland beschikt tegenwoordig over elektrische verlichting. Hierdoor zou je kunnen denken dat dit het eerste verlichtingsnetwerk in ons land was. Verassend genoeg is dit niet het geval. Halverwege de negentiende eeuw had elektrische verlichting namelijk een geduchte concurrent, in de vorm van gaslicht. Voordat elektriciteit haar intrede deed, was een groot deel van de Nederlandse huishoudens al op dit netwerk aangesloten.

Brandgevaar

Al sinds de tijd van de Grieken en de Romeinen waren kaarsen en olielampen de voornaamste lichtbronnen in Europese huizen. Nederland vormde hier geen uitzondering op. Deze lichtbronnen gaven echter relatief weinig licht af. Verder moest men elke keer dat men het licht aanstak handmatig de brandstof aan de lampen toevoegen. De lichtvoorziening was zodoende eeuwenlang verre van ideaal. Halverwege de negentiende eeuw leek zich er echter een oplossing voor dit probleem aan te dienen.

Gaslampen

In die periode werden namelijk de eerste Nederlandse huizen met gasverlichting uitgerust. Eind achttiende eeuw waren de eerste werkende gaslampen ontwikkeld. De Britse William Murdoch en Samuel Clegg ontwikkelden vervolgens de eerste gasinstallaties, waardoor gasverlichting rond 1805 klaar was voor commercieel gebruik. Vanuit een speciale gasfabriek werd het gas via pijpleidingen naar de bestemming gepompt. Dit betekende een revolutie op het gebied van lichtvoorziening. Voorheen was het namelijk noodzakelijk geweest om handmatig afgemeten hoeveelheden brandstof aan de petroleumlampen toe te voegen. Doordat de gas nu via pijpleidingen naar de bestemming werd aangevoerd, hoefde men alleen nog maar het licht aan te doen.

Luxe voor de rijke bovenlaag

In eerste instantie werd gaslicht in Nederland voornamelijk voor de straatverlichting gebruikt. Dit kwam niet alleen omdat gas voor veel mensen te duur was, maar ook omdat er bij het verbranden van het gas zwavel en stikstof vrijkwamen. Toen vanaf 1826 het oliegas geleidelijk het traditionele steenkolengas verving, verminderden deze nadelige eigenschappen. Gasverlichting kon hierdoor ook in kleine, afgesloten ruimtes worden gebruikt, zoals woonhuizen. Vanwege de hoge gasprijs kon alleen de rijke bovenlaag zich deze luxe echter veroorloven. Het gewone volk moest zich nog steeds tevreden stellen met petroleum lampen.  

Gasverlichting wint terrein

Met het dalen van de gasprijzen kwam de gasverlichting in de loop van de negentiende eeuw toch voor steeds meer mensen binnen  handbereik. Rond 1880 was ongeveer 20% van de Nederlandse huishoudens aangesloten op de gasleiding. Door de technische verbetering werd het steeds goedkoper en gebruiksvriendelijker, waardoor het hard op weg leek om de Nederlandse lichtvoorziening over te nemen.

Elektrische verlichting geïntroduceerd

Tegen die tijd was er echter een nieuwe concurrent opgedoken: elektrische verlichting. Vanaf begin jaren ‘80 van de negentiende eeuw vonden de eerste gloeilampen hun weg naar Nederland. Hun licht was aanzienlijk  helderder dan dat van de gasverlichting. Toch was nog niet meteen duidelijk of het elektrische licht zou aanslaan. De nieuwe lichtbron was namelijk enorm duur. Een elektriciteitscentrale aanleggen kostte twee keer zoveel als een gasfabriek met dezelfde capaciteit. Daarom was elektrisch licht in het begin alleen voor de allerrijksten weggelegd. Ten tijde van de eeuwwisseling was het daardoor onzeker welke lichtbron de twintigste eeuw zou gaan domineren.

Voordelen van elektriciteit

Twintig jaar later was voor iedereen duidelijk dat elektrisch licht als winnaar uit de bus zou komen. Door technische verbeteringen waren de gloeilampen een stuk goedkoper en betrouwbaarder geworden. Daarnaast  kwam er weinig hitte vrij bij elektrische lampen en verbruikten ze geen zuurstof, waardoor de kamers minder benauwd werden. Daarnaast bracht gasverlichting een altijd een risico op brand met zich mee, doordat haar brandstof licht ontvlambaar wast. Elektrisch licht deed dit risico bijna volledig verdwijnen. Toen deze voordelen eenmaal algemeen bekend werden stapten steeds meer Nederlanders over naar elektrisch licht.

Elektrisch licht triomfeert

Tot aan de Tweede Wereldoorlog bleef gasverlichting een normaal verschijnsel. Tijdens de oorlog kwam de brandstoftoevoer grotendeels stil te liggen. Dit had tot gevolg dat de overgebleven gebruikers na de bevrijding ook overstapten op elektrische verlichting. Inmiddels is vrijwel alle verlichting in onze woonhuizen afkomstig van elektriciteit.  Zo is het verzorgen van de verlichting in onze huizen sinds de negentiende eeuw een stuk gebruiksvriendelijker geworden. Tegenwoordig kan je bijvoorbeeld eenvoudig je schakelmateriaal onderdelen online bestellen. Hierbij loop je ook niet langer het gevaar dat je huis in brand vliegt.

Bronnen:

• Lintsen, H.W., Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel III (1993). 
• infonu.nl
• jenneken.nl

Afbeeldingen:

• Foto: Thomas's Pics [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons
• Foto: FA2010 [Public domain], from Wikimedia Commons