Geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht

Het aartsbisdom Utrecht is een van de zeven bisdommen van de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie. De aartsbisschop van Utrecht staat aan het hoofd van de Nederlandse kerkprovincie. Maar wat is de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht?

De eerste bisschop van Utrecht

De eerste bisschop van Utrecht was Willibrord. Willibrord, ook wel Willibrordus genoemd, werd in 695 tot aartsbisschop der Friezen gewijd door paus Sergius II. Willibrord zou veel betekenen voor het verspreiden van het katholicisme in Nederland. Utrecht, in die tijd Traiectum genoemd, werd zijn standplaats en sindsdien is de stad het centrum van de bisschoppelijke hiërarchie gebleven.

Willibrord werd rond 658 geboren in Northumbrië, een koninkrijk in het noordoosten van Engeland. Op zevenjarige leeftijd brachten zijn ouders hem naar het klooster om als oblaat te dienen. In 690 kwam Willibrord met twaalf missionarissen naar het land van de Friezen, met de missie om het christendom te verspreiden. Het Friese gebied bestond uit het brede kustgebied van het latere Nederland, van de Westerschelde tot bij Dokkum. De missionarissen kwamen samen met Willibrord aan bij de monding van de Rijn, in de buurt van wat nu Katwijk is. Vanuit hier zou Willibrord zijn missie beginnen.

De Fries-Frankische oorlogen

Het Friese gebied grensde aan het Frankische gebied. Al lange tijd woedde er een strijd tussen de twee volken. De reden van dit conflict was dat de Friezen hun macht wilden uitbreiden naar het zuiden, terwijl de Franken meer macht wilden in het noorden. De verschillende conflicten die hieruit voortkwamen werden veelal rondom Utrecht uitgevochten.

De Franken hadden het christelijke geloof onder hun koning aangenomen. Twee eeuwen eerder rond 496 liet Clovis I, de koning van de Franken zich in de stad Reims dopen. De Friezen geloofden nog in de Germaanse goden. Het conflict was hiermee dus niet alleen geopolitiek, maar ook een strijd tussen twee religies.

Al jaren voor Willibrords aankomst werd er rond 630 de eerste kerk in Utrecht gebouwd. De Franken stonden in deze periode aan de winnende kant. Maar de kerk zou niet lang daarna verwoest worden door de Friezen. 

Het centrum van de bisschoppelijke hiërarchie

Willibrord realiseerde zich dat het bekeren van de Friezen niet makkelijk zou zijn. Daarom zocht hij hulp bij de paus en deze wijdde hem tot de aartsbisschop der Friezen. In 696 vestigde de aartsbisschop zich in Utrecht. Hij liet de kerk in Utrecht herbouwen en begon met de aanleg van verschillende kerken en kloosters op andere landgoederen in zijn bezit.

Na de komst van Willibrord werd het christelijke geloof vanuit Utrecht verspreid. Tegen het eind van de achtste eeuw werd het verzet tegen het geloof verbroken door de Franken, onder leiding van Karel de Grote. Tijdens de invallen van de Noormannen werden de Utrechtse kerken echter weer verwoest waarna er een poosje geen bisschop in Utrecht was. De zetel van Willibrord zou pas weer bekleed worden door bisschop Balderik rond 918. Hij zou bisschop van Utrecht zijn tot 975. 

Aartsbisdom van Utrecht

In 1559 werd het Aartsbisdom Utrecht opgericht. De vijf ‘’suffragaanbisdommen’’ waren 
Deventer, Groningen, Haarlem, Leeuwarden en Middelburg. Deze bisdommen vormden samen met Utrecht de kerkprovincie. Elke bisschop van de suffragaanbisdommen kreeg de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht over zijn bisdom, weliswaar binnen de normen van de het kerkelijk recht. De aartsbisschop kreeg echter wel het recht om de suffragaansbisdommen te controleren op de kerkelijke discipline en orthodoxie. 

De uitoefening van het rooms-katholieke geloof werd in Utrecht verboden in 1580. Hiermee hield het aartsbisdom op met bestaan. Pas in 1853 werd de bisschoppelijke hiërarchie hersteld en Johannes Zwijsen werd de aartsbisschop. De aartsbisschoppen bleven grote invloed hebben op het katholieke geloof in Nederland. Aartsbisschop Johannes de jong verzette zich bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitse bezetters. Na de oorlog werd hij in 1946 tot kardinaal gewijd. 

Tegenwoordig bestaat de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie uit: Aartsbisdom Utrecht, Bisdom 's-Hertogenbosch, Bisdom Breda, Bisdom Groningen-Leeuwarden, Bisdom Haarlem-Amsterdam, Bisdom Roermond en Bisdom Rotterdam. 

Sinds 2008 is Willem Jacobus kardinaal Eijk de aartsbisschop van Utrecht. Begin 2019 is echter gebleken dat aartsbisschop Eijks kathedraal verkocht zou kunnen worden. Het onderhoud van de Sint-Catharinakathedraal zou te duur zijn. Als de kerk afgestoten zou worden, zou bisschop Eijk zijn zetel daarmee kwijtraken. De parochies in Utrecht willen daarom toestemming vragen aan het Vaticaan om de Augustinuskerk in Utrecht de kathedrale functie te geven. Zo kan de zetel van de aartsbisschop nog steeds in Utrecht blijven.

Leestip:

Utrecht tussen kerk en staat
Redactie: R.E.V. Stuip en C. Vellekoop
ISBN: 9065502416
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €29,–

Bestel Utrecht tussen kerk en staat

Bronnen:

• Aartsbisdom.nl: Aartsbisdom Utrecht
• Historiek: Willibrord, de bekendste missionaris in Nederland, Apostel der Friezen?
• NPOFocus: Wie is Willibrord?
• NRC: Aartsbisschop Eijk dreigt kathedraal te verliezen door bezuinigingen
• kunst-en-cultuur.infonu.nl: De Fries-Frankische oorlogen
• Historiek: Clovis I (ca.466-511) – De eerste christelijke koning van de Franken
• KRO NRCV: Aartsbisschop

Foto:

• Der Heilige Willibrord. Buchmalerei, Trier um 1000. Einzelblatt (Paris, Bibliothèque National, Lat. 10510.: 10. century monk [Public domain], via Wikimedia Commons