De Staten van Utrecht verbieden het katholicisme

Het is 18 juni 1580, de magistraat van Utrecht maakt een belangrijk besluit bekend. De uitoefening van de rooms-katholieke godsdienst wordt verboden. Het calvinistische stadsbestuur heeft de Staten van Utrecht kunnen overtuigen van het gevaar van de katholieken: want willen deze roomse gelovigen niet allemaal de Spanjaarden aan het bewind helpen?

Nederlandse Opstand

De Nederlanden bevonden zich in deze tijd midden in wat later de Tachtigjarige Oorlog, of de Nederlandse Opstand genoemd zou worden. Het machtige Spaanse Rijk is een verbeten tegenstander tijdens deze opstand.
Nog geen twee decennia terug bekeerde men in Utrecht zich vaak in het geheim tot het protestantisme, want de toegestane godsdienst was het katholicisme. In 1580 zijn de rollen omgekeerd: de rooms-katholieke gelovigen zijn vanaf die tijd gedwongen in het geheim hun erediensten te houden.

Unie van Utrecht & Verraad van Rennenberg

Op 23 januari 1579 tekenden Utrecht, Gelre, Zutphen, Holland, Zeeland en de Groningse Ommelanden de Unie van Utrecht. Hierin werd onder andere overeengekomen dat ze hun krachten zouden bundelen om de Spanjaarden uit hun land te verdrijven. In maart van het jaar 1580 vond het ‘Verraad van Rennenberg’ plaats. De stadhouder van de Noordelijke gewesten, telg uit de vrome katholieke familie Rennenberg, stapte over naar het Spaanse kamp.

Andere gewesten – waaronder Utrecht – hoorden van dit verraad en de angst zat er goed in. Eerder heerste in Utrecht nog een wankele, religieuze tolerantie die escalaties van vijandigheden tussen de protestanten en rooms-katholieken grotendeels voorkwam. De calvinisten vroegen zich af of niet elke katholiek een potentiële landverrader zou kunnen zijn.

Verbod uitgevaardigd in Utrecht

De Utrechtse – vooral protestantse – burgerwacht eiste vervolgens de verwijdering van alle katholieken uit Utrecht, en een verbod op de katholieke godsdienst. Al sinds 1579 groeide een anti-katholieke stemming bij de leden van de burgerwacht. Het inmiddels protestantsgezinde stadsbestuur wist met behulp van deze burgerwacht de Staten van Utrecht te overtuigen, de uitoefening van de rooms-katholieke godsdienst werd verboden.

Verschillende kerken in de stad, waaronder de Jacobikerk, Geertekerk, Buurkerk, Janskerk en Nicolaaskerk kwamen hierdoor leeg te staan, of werden in gebruik genomen voor de protestantse eredienst.