Waterdunen, het Nederlandse Atlantis?

Van geen enkele andere Nederlandse regio is de kaart de afgelopen eeuwen zo vaak hertekent als Zeeland. De Zeeuwen legden vanaf de middeleeuwen grote stukken zee droog, waardoor er veel nieuw land bijgekomen is. Tegelijkertijd verdwenen er door overstromingen en inundaties hele eilanden onder de golven, inclusief de dorpen en steden erop. De meest mysterieuze van deze ‘verdronken’ plaatsen is ongetwijfeld Waterdunen. Deze Zeeuwse stad verdween in de veertiende eeuw op mysterieuze wijze in de zee, zonder een spoor achter te laten. Onwillekeurig roept dit associaties met de legende van Atlantis op.

Verdronken land aan de Zeeuwse kust

Van alle gebieden aan de Noordzeekust heeft Zeeland de meeste verdronken gebieden. Hiermee wordt verwezen naar landschappen, dorpen en steden die door overstromingen, inundaties of ‘vernatting’ verloren gingen aan het water. Officieel telt Zeeland 117 verdronken dorpen, maar volgens Zeeuwse archeologen zouden het er wel eens meer dan 200 kunnen zijn. Bekende voorbeelden hiervan zijn Reimerswaal en Westenschouwen, waarbij de laatste naar verluidt is vervloekt door een zeemeerman.

Inpolderingen en overstromingen in Zeeland

Het gaat hier voornamelijk om middeleeuwse dorpjes, die tussen 1000 en 1500 zijn gesticht. Tijdens stormvloeden gingen vele van deze nederzettingen verloren. In de late middeleeuwen begonnen de Zeeuwen namelijk steeds grotere stukken land in te polderen, zodat er meer landbouwgrond beschikbaar kwam. De zee kreeg hierdoor echter minder ruimte, waardoor het opgestuwde water regelmatig voor overstromingen zorgde. Tussen 1134 en 1530 werd Zeeland door meer dan 45 overstromingsrampen getroffen, waarbij hele dorpen werden verzwolgen. Inmiddels beschikt Zeeland gelukkig over de deltawerken, waardoor de dreiging van de zee grotendeels is weggenomen. Wie nu op vakantie wil gaan in een van de vakantieparken in Zeeland, hoeft dan ook niet meer bang te zijn voor overstromingen.

Weinig bronnen over Waterdunen

Van alle verdronken plaatsen weten we van Waterdunen misschien wel het minst. Dit komt omdat er geen (archief)bronnen uit de middeleeuwse stad zelf zijn overgeleverd. Ook eigentijdse kaarten van het eiland zijn er niet. De enige twee kaarten waarop Waterdunen wordt afgebeeld, zijn meer dan twee eeuwen na de verdwijning van de stad opgetekend. Bovendien lag de stad in de huidige loop van de Westerschelde, waardoor de waterstroom alle archeologische resten heeft weggespoeld. Er lijken zo op het eerste gezicht eigenlijk weinig redenen om aan te nemen dat er ooit een stad op de bewuste plek heeft gelegen.

Tussen Wulpen en Koezand in

Dat historici toch op de hoogte zijn van het bestaan van Waterdunen, komt doordat de plaats in andere middeleeuwse bronnen zijdelings wordt vermeld. Zo blijkt uit een oorkonde uit 1290 dat de stad op een eiland tussen Wulpen en Koezand lag. Dit waren twee inmiddels verdronken eilanden, die in 1570 onder de golven verdwenen. Ten tijde van de late middeleeuwen lagen Wulpen en Koezand aan de monding van de Westerschelde, voor de kust van het huidige Zeeuws-Vlaanderen. In de oorkonde wordt Waterdunen als ‘oud land’ aangeduid, wat betekent dat de Zeeuwen al vóór 1290 moeten zijn begonnen met het inpolderen van Waterdunen.

Groeiende bevolking en economie

Hierna duikt Waterdunen in verscheidene veertiende-eeuwse documenten op, voornamelijk in verband met de belastingen die de stad moet afdragen. Deze bedragen werden in de loop der jaren steeds hoger, wat erop wijst dat de bevolking van de stad bleef groeien. Doordat de naam van de stad in tolregisters voorkomt, weten we dat Waterdunen betrokken was bij handelsactiviteiten. De plaats beschikte vanaf 1322 ook over een eigen baljuw, waardoor het op politiek gebied een grote mate van zelfstandigheid verwierf.

Het einde van Waterdunen

Vanaf halverwege de veertiende eeuw verdween Waterdunen ineens abrupt uit de bronnen. Pas in de jaren 1380 dook de naam weer op in transportrekeningen. Hierin gaven verschillende auteurs aan niets van Waterdunen te hebben ontvangen, omdat de stad inmiddels verdwenen was. Het eiland was voor die tijd dus bij een overstroming vergaan, mogelijk in 1356/57 of tijdens de stormvloeden van 1375/76, die grote delen van Zeeland onder water zetten. Dit was nog niet het definitieve einde van Waterdunen. In de veertiende eeuw werd op het eiland een kerkparochie gesticht, onder dezelfde naam als de voormalige stad. Deze overstroomde in 1483 echter eveneens, waarna men in 1510 besloot om het eiland definitief op te geven. Daarmee verdween Waterdunen definitief in de geschiedenis.

Bronnen:

• Willy Buntinx, Waterdunen, een vergeten stad in Zeeuws-Vlaanderen (1968).
• Encyclopedie van Zeeland
• Zeeuwse Ankers
• Omroep Zeeland

Afbeeldingen:

• Kaart: Ortelius naar v Deventer [Public domain], via Wikimedia Commons