De geschiedenis van afvallen
Overgewicht en obesitas zijn in Nederland een groot probleem. Je vindt talloze voedings- en afvaladviezen van de steeds populairder wordende lifestyle coaches. Maar het fenomeen afvallen is een relatief jong begrip. Het besef dat overgewicht verschillende medische consequenties had, speelde namelijk pas op in de negentiende eeuw.
Overgewicht gelijk aan welvaart
Tijdens het harde bestaan in de prehistorie genoten mensen die lichaamsvet gemakkelijk konden opslaan, van een groot voordeel. In tijden van schaarste bleven zij langer sterk. Vrouwen met bolle buiken en ronde borsten waren dan ook het toonbeeld van de vruchtbaarheid.
In de Middeleeuwen, toen genoeg eten alleen weggelegd voor de hoge klasse, was overgewicht iets benijdenswaardigs. Honger bedreigde de mensheid, terwijl de adel gulzig at van hun overvloedige banketten. Vele koningen droegen hun rijkdom uit met hun zwaarlijvigheid, zoals Lodewijk VI ‘de Dikke’ en de Engelse koning Hendrik VIII, terwijl slankheid was voor de armen en zieken. Ook in de kunst en literatuur was deze instelling terug te zien. Eén van de meest bekende liefhebbers van ronde vrouwen was de Vlaamse schilder Peter Paul Rubens (1577-1643), waarbij zijn werken ervoor zorgden dat volle vrouwen ook wel ‘Rubensvrouwen’ worden genoemd. Schrijver William Shakespeare (1564-1616) omschreef het karakter van dikke personages als vrolijk, liefdevol en hartelijk. Een groot contrast met de introverte en verdrietige slanke personages.
Nieuw schoonheidsideaal
Pas in de achttiende eeuw kon er voor iedereen genoeg eten worden geproduceerd, dankzij de agrarische revolutie en technologische vooruitgang. Niet langer was een goede maaltijd op tafel een luxe van de adel en verschoof het beeld op zwaarlijvigheid. Het schoonheidsideaal voor vrouwen veranderde rond 1830 en het schreef een extreem smalle taille, een bleke huid en opengesperde ogen voor. Mochten vrouwen een taille van ongewenste afmetingen hebben, dan konden ze een pil kopen met daarin het eitje van een lintworm. Deze zou zich vestigen in de darmen en mee eten met de gastvrouw, zodat deze nog steeds kon voldoen aan het sociale leven vol met diners en high tea’s. Of er inderdaad lintwormen in de afvalpillen zaten, is niet met zekerheid bewezen, maar de parasiet werd in ieder geval aangeprezen in advertenties en speelde in op het ideaalbeeld van die tijd.
Rond dezelfde tijd werden ook de medische consequenties van zwaarlijvigheid voor het eerst geconstateerd. Zo beschreef William Cullen (1710-1790) al dat overgewicht problemen met zich meebracht als moeheid, ademhalingsmoeilijkheden en jicht. Door de nieuwe medische kennis werden ook mannen in de negentiende eeuw vaker gewezen op hun gewicht. Met 92 kilo bij een lengte van 1,65 meter, moest ook de Engelse William Banting eraan geloven. Hij werd door zijn dokter op dieet gezet, want als hij zou afvallen zou hij meteen van de pijn in zijn knieën en zijn hernia af zijn. De opdracht: geen brood, suiker, bier en aardappelen meer. Een koolhydraatarm dieet dus. Een lastige opgave in die tijd, aangezien dit de voedingsstoffen waren waar men destijds op leefde. Toch werd toast bij het ontbijt een stuk vlees, werd koffie en thee gedronken zonder suiker en bestond het diner uit vis en groente. Na een jaar was Banting 20 kilo lichter.
Opkomt van diëten
Vanwege zijn grote succes schreef Banting een pamflet getiteld Letter on Corpulance, Adressed to the Public, wat zo’n succes was dat de uitdrukking to bant uitgroeide tot een synoniem voor afvallen. Massaal begonnen mensen in Europa en de VS koolhydraten en suikers uit hun voedingspatroon te bannen.
Het koolhydraatarme dieet is nog steeds een bekende afvalmethode, en het is lang niet de enige in het rijtje. Hoewel tot de jaren ‘60 ondervoeding en een eenzijdig eetpatroon het grootste probleem was in Nederland, begon In de jaren ’70 het Voorlichtingsbureau voor de Voeding zich te richten op overgewicht. Afslankgroepen werden opgericht, die later overgingen in Weight Watchers. Een tal aan (soms controversiële) afslankmethodes volgde zoals het Montignac-dieet, het sapdieet en intermittent fasting.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een gebalanceerd dieet en veel beweging van belang zijn als je wil afvallen. Voedingssupplementen van bijvoorbeeld Orthokliniek kunnen extra helpen. Veel strenge afvalmethodes zorgen voor een zogenoemd jojo-effect. De stofwisseling vertraagt door het binnenkrijgen van weinig voedsel om zo energie te besparen. Die stofwisseling is nog steeds langzaam, ook wanneer de afvaller weer normale hoeveelheden gaat eten. Met als gevolg dat de kilo’s er weer sneller aankomen. Daardoor werken de crashdiëten, die de laatste jaren aan populariteit hebben gewonnen, vaak slechter dan een gezonde levensstijl.
