De geschiedenis van het Woudagemaal

Het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer in Friesland is het grootste en het enige nog functionerende stoomgemaal ter wereld. Het gemaal in de expressionistische stijl werd in 1920 geopend en had een belangrijke rol in het op peil houden van de Friese wateren. Tegenwoordig staat het Woudagemaal op de UNESCO Werelderfgoedlijst en levert het nog steeds een grote bijdrage bij extreem weer.

Waterhuishouding

Het Woudagemaal was erg belangrijk voor de Friese waterhuishouding. Eeuwenlang werd het overschot aan boezemwater in Friesland door middel van sluizen en windmolens naar de Waddenzee en Zuiderzee afgevoerd. Maar in de 19e eeuw werd er steeds meer veengrond weggegraven wat de waterstand verhoogde. Hierdoor kwamen heledelen van Friesland onder water te liggen. Daarom werd het Ir. D.F. Woudagemaal gebouwd om de wateren in de provincie op peil te houden. Het stoomgemaal helpt sluizen en windmolens bij het afvoeren van water.

Dirk Frederik Wouda

In 1947 werd het gemaal vernoemd naar ingenieur Dirk Frederik Wouda (1880-1961), die hoofdingenieur was van de Provinciale Waterstaat van Friesland. Hij maakte de ontwerpen al in 1917-18. De architectuur van het Ir. D.F. Woudagemaal ontwierp hij in de stijl van de Amsterdamse School, die veel expressieve vormen gebruikt.

Nadat de bouw in 1916 was begonnen, was de constructie vier jaar later zo goed als af. Echter, toen het gemaal bijna klaar was sloeg het noodlot toe. De bliksemafleider was nog niet aangebracht omdat de specie nog te nat was. De bliksem sloeg in de schoorsteen in, waardoor deze helemaal moest worden afgebroken en opnieuw opgebouwd. Het Ir. D.F. Woudagemaal werd op 7 oktober 1920 geopend door koningin Wilhelmina.

Tegenwoordig

In 1966 werden de taken grotendeels overgenomen door het elektrische Hooglandgemaal in Stavoren. Tegenwoordig wordt het Ir. D.F. Woudagemaal nog zo’n een keer per jaar gebruikt. Daarnaast wordt het gemaal ook zo’n twee keer per jaar voor trainingsdoeleinden ingezet. De hoge schoorsteen van het Ir. D.F. Woudagemaal dient nog altijd als herkenningspunt voor schippers op het IJsselmeer. Er zijn rondleidingen en educatieve toeren in het Ir. D.F. Woudagemaal. Dit is makkelijk te combineren met een tochtje over het water. Wie nu zoekt op ‘boot huren Friesland’, zal de toren dan ook ongetwijfeld op de foto’s zien langskomen. In uitzonderlijke gevallen wordt het gemaal nog ingezet, bijvoorbeeld bij extreem hoogwater door langdurige regenval. Het gemaal helpt dan mee om het Friese boezempeil in stand te houden.

Vanaf 1977 is het Ir. D.F. Woudagemaal een beschermd monument. Sinds 1998 staat het Ir. D.F. Woudagemaal op de UNESCO Werelderfgoedlijst en in de top 100 der Nederlandse rijksmonumenten.