Geld, rente en lenen in de geschiedenis

Het fenomeen van geld lenen heeft een rijke geschiedenis. Niet altijd waren deze activiteiten beschermd door een wet. In de middeleeuwen zat een wet zelfs in de weg voor het lenen van geld: het kerkelijk renteverbod. Dit hield de Lombarden niet tegen, er werden volop zaken gedaan aan hun toonbanken. Wist je dat de term ‘bank’ hiervandaan komt?

Tot slaaf gemaakt

Geldleningen van de Grieken en Romeinen waren vooral privé leningen bij de rijken. Deze leningen waren niet onderhevig aan een wet en het concept ‘bankroet zijn’ bestond nog niet. Wanneer een man geld had geleend en het niet terug kon betalen werden hij, zijn vrouw en zijn kinderen gedwongen tot slaaf gemaakt, totdat de schuldenaar vond dat de schuld afbetaald was.

Kerkelijk renteverbod

In de middeleeuwen werd het vragen van rente door de kerk beschouwd als een zonde. Geldschieters hadden in de bijbel een slechte naam. Het was onjuist dat rijken geld verdienden - door het uitlenen voor rente - zonder hiervoor te moeten werken. In 789 voerde Karel de Grote een totaal renteverbod in. Dit ‘woekerverbod’ maakte het vragen van een rente strafbaar.

Geldwisselaars

Vanaf de 12e eeuw verspreidden Noord-Italiaanse geldwisselaars – ‘Lombarden’ - zich over Europese steden. De geldwisselaar maakte winst door muntsoorten te wisselen maar had daarnaast ook een andere taak; in opdracht van de overheid moest hij de valse en gesnoeide munten uit de omloop nemen. Wisselaars namen ook geld in bewaring, zodat klanten hun geld veilig konden stellen. Het toevertrouwen van geld aan de muntwisselaar maakte van de wisselaar een soort eerste primitieve bank.

Bankroet

De Lombarden hun werkzaamheden aan een soort toonbank. Wanneer een wisselaar in niet goed was omgegaan met het toevertrouwde geld en in financiële problemen kwam, dan werd de bank kapot geslagen: ‘banca rotta’ – ofwel: ‘bank gebroken’. Zo was het voor iedereen duidelijk dat de wisselaar bankroet was gegaan.

Bergen van Barmhartigheid

in de 15e eeuw ontstonden zogenaamde Bergen van Barmhartigheid. Dit waren instellingen die mensen in geldnood in bescherming namen. Deze ‘banken van lening’ hadden geen winstoogmerk aangezien dit nog erg gevoelig lag bij de kerk. De komst van deze banken maakte een einde aan de kredietverleningen met zeer hoge rente van de Lombarden.

Desolate Boedelkamer in Amsterdam

In de Republiek werd het idee van een schone lei voor de schuldenaar geïnstitutionaliseerd met de oprichting van de Desolate Boedelkamer in Amsterdam (1627). Bij een geval van wanbetaling meldde de crediteur zich bij de Boedelkamer in Amsterdam dat de debiteur niet zijn resterende schuld kon betalen. De kamer regelde vervolgens dat de twee partijen tot een akkoord kwamen. Zowel schuldeiser als schuldenaar waren verantwoordelijk voor de overkreditering. De schuldenaar moest al zijn bezittingen verkopen, daarmee werden de schulden kwijtgescholden. De schuldeiser moest zijn verlies nemen.

Faillisementwet van 1893

In 1893 werd in Nederland de faillissementswet ingevoerd. In deze wet staat dat er bij wanbetaling een gerechtelijk beslag komt op het “gehele vermogen des schuldenaars ten behoeve zijner gezamenlijke schuldeischers”. Een schuldenaar die ten minste twee schuldeisers heeft en zij schulden niet kan betalen, mag failliet worden verklaard. Een leningaanvraag anno nu is nog steeds onderhevig aan deze wet uit 1839.