Het mozaïek van vroeger

Wie vandaag de dag boven zijn mozaïeken badkamervloer zijn tanden staat te poetsen, beseft waarschijnlijk niet dat hij bovenop een vijfduizend jaar oude kunstvorm staat. Al duizenden jaren vervaardigen we afbeeldingen of patronen door een groot aantal kleine stukjes klein, glas of steen aan de muur of vloer te bevestigen. Deze kunstvorm heeft in deze langer periode echter wel de nodige veranderingen ondergaan.

Oudste mozaïek uit Mesopotamië

Het oudste mozaïek komt uit Mesopotamië (het huidige Irak) en dateert uit het derde millennium voor Christus. Het gaat hier om een serie zuilen, waarbij gekleurde klei in een patroon tegen de wanden is gedrukt. Deze zuilen zijn vervaardigd door de Sumeriërs, die in die periode Mesopotamië bevolkten.

Gedetailleerde afbeeldingen dankzij de tessera

De oude Grieken waren grote liefhebbers van mozaïeken. In de vijfde eeuw v.Chr. begonnen ze de vloeren van hun woningen met deze kunstwerken te decoreren. Eerst gebeurde dit nog met stenen in hun ‘natuurlijke vorm’, maar vanaf ongeveer 200 v.Chr. schakelden de Grieken over op de tessera. Tessera zijn kleine vierhoekige plaatjes, van steen, glas of keramiek. Hoewel het vervaardigen van deze blokjes een tijdrovend karwei was, werd het dankzij deze nieuwe techniek mogelijk om complexere en gedetailleerdere kunstwerken te maken. Rijke Grieken lieten hun vloeren dan ook decoreren met afbeeldingen van mythologische wezens, natuur en goden.

Romeinen kijken de kunst van de Grieken af

Nadat de Romeinen Griekenland in de tweede eeuw v.Chr. veroverden, namen ze de mozaïekkunst over van hun nieuwe onderdanen. In de huizen van de Romeinse elite verschenen zo doende uitgebreide mozaïekvloeren, die vaak door Griekse slaven werden gelegd. De Romeinse mozaïeken beeldden naast mythologische scenes ook keizers en historische veldslagen af. Het beroemdste voorbeeld is het Alexandermozaïek, dat in Pompeï is opgegraven.

Christendoom stimuleert mozaïekkunst

Toen in 313 na Christus het Christendom werd toegestaan in het Romeinse Rijk, betekende dit een nieuwe stimulans voor de mozaïekkunst. De vroegchristelijke grafkapellen, basilieken en doopkerken werden namelijk met uitgebreide mozaïeken versierd. Na de val van het Romeinse Rijk, bleef deze kunstvorm voortleven in het Byzantijnse Rijk. In de zesde eeuw ontstond daar een nieuwe variant van het mozaïek. De Byzantijnse mozaïeken werden namelijk voor een belangrijk deel gemaakt van smalti, een dik en rijkgekleurd soort glas.

Europa imiteert Byzantijnse Rijk

Tot aan de vijftiende eeuw bleven de Byzantijnen mozaïeken produceren en verder ontwikkelen. Deze kunstwerken genoten in middeleeuws Europa zo’n groot prestige, dat de Europeanen ze probeerden te imiteren. In kerken en kathedralen werden mozaïeken met christelijke voorstellingen geplaatst. Hierdoor ontwikkelde zich vanaf de twaalfde eeuw een eigen West-Europese stijl van mozaïeken. Met name in Rome zijn hier nog voorbeelden van te vinden, zoals in de Santa Maria Maggiore.

christelijk mozaïek Rome

Verval tijdens de Renaissance

Na de val van het Byzantijnse Rijk in 1453 ging een van de belangrijkste ‘centra’ van mozaïeken verloren. Daarnaast had ook de Renaissance zijn invloed op de mozaïekkunst. Kunstenaars verlegden in deze periode namelijk hun focus naar de schilder- en de beeldhouwkunst. Mozaïeken verloren hierdoor terrein. Werden er nog nieuwe mozaïeken gemaakt, dan waren deze grotendeels op schilderijen gebaseerd. Alle creatieve energie vloeide zo weg uit deze sector.

Opleving onder Antoni Gaudí

Hoewel de hoogtijdagen van de mozaïekkunst voorbij waren, kende de sector na de zestiende eeuw nog enkele oplevingen. Een van de belangrijkste hiervan waren de bouwwerken van de beroemde Spaanse architect Antoni Gaudí (1852-1926). Hij bekleedde namelijk zijn beeldhouwwerken en gebouwen met mozaïek, zoals het Park Guëll en de Sagrada Familia. Het gebruik van dergelijke mozaïeken zorgden er mede voor dat de technieken niet verloren gingen en bleven voortbestaan in ons geheugen.

Badkamervloer

Maar weinig mensen laten tegenwoordig nog zulke uitgebreide kunstwerken als het Alexandermozaïek in hun huizen aanleggen. Toch komen mozaïeken nog vandaag de dag steeds voor, in onze keukens en badkamers. Hoewel ze sterk verschillen van hun voorgangers uit de Oudheid, zijn het toch dezelfde technieken die gebruikt worden. Er wordt immers een patroon gecreëerd door kleine stenen of keramiek aan de muur/vloer te bevestigen. Wanneer we dus mozaïek badkamertegels kopen en in onze badkamer (laten) plaatsen, bedienen we ons in feite van vijfduizend jaar oude technieken. Met als belangrijkste verschil dat wij het niet door Griekse slaven laten vervaardigen.