Historische foto: winterkleding in Ataka voor vluchtelingen uit Nederlands-Indië

Nadat in 1945 de onafhankelijke Republiek Indonesië was uitgeroepen, begon een exodus van Indische Nederlanders richting Nederland. Maar velen van hen bezaten geen winterkleding. Daar werd onderweg voor gezorgd.

Na de bezetting

Na de Japanse overgave in 1945 kwam er een einde aan de Tweede Wereldoorlog en aan de Japanse bezetting in Nederlands-Indië. Het geweld was echter nog niet voorbij. Terwijl Britse troepen op enkele plekken in de archipel het oude gezag probeerden te herstellen riep vrijheidsstrijder Soekarno de onafhankelijkheid uit. Nederlands-Indië was voortaan de onafhankelijke Republiek Indonesië.

Op veel plekken werden in Indonesië werd het najaar van 1945 gewelddadig wraakgenomen op Indische Nederlanders en andere voormalige elites. Ongeveer vijfduizend Nederlanders kwamen om het leven tijdens deze zogenaamde ‘bersiapperiode’. Veel inwoners met een Europese achtergrond hadden de oorlog toen al doorgebracht in zogenaamde ‘Jappenkampen’ waarin de Japanners hen onder mensonterende omstandigheden opsloten.

Naar Nederland

Veel Indische Nederlanders voelden zich niet meer veilig in Indonesië en besloten naar Nederland te vluchten. Deels bestond deze vluchtelingenstroom uit Nederlanders die eerder naar Nederlands-Indië waren verhuisd en nu terugkeerden, maar een groot aantal waren in de voormalige kolonie geboren. Op volgepakte passagiersschepen vertrokken ze richting Europa, via het Suezkanaal. Deze reis duurde ongeveer een maand, en was voor velen geen pretje. Veel mensen waren nog zwak van de ontberingen in de Japanse interneringskampen en aan boord van ten minste één schip braken de mazelen uit. Hierdoor kwamen tientallen kinderen om het leven. Maar zelfs zonder dodelijke ziekte was de overtocht geen prettige onderneming. De tussenstop in Ataka, een kledingdepot midden in de woestijn, was voor veel mensen dan ook zowel een prettige onderbreking als een surrealistische ervaring.

Ataka

De zogenaamde ‘Indische repatrianten’ hadden vaak alleen de kleren die ze aanhadden bij zich. Hulporganisaties zoals het Rode Kruis kwamen daarom al snel tot de conclusie dat de vluchtelingen uit het tropische Indonesië dringend behoefte hadden aan warme winterkleding voordat ze aankwamen in het koude Nederland. Daarom werd er door de ‘Repatriëringsdienst’ in Ataka, een voormalige Britse legerbasis bij het Suezkanaal, een kledingdepot ingericht waar de passagiersschepen een tussenstop zouden maken. Naast kleding zouden de repatrianten daar ook geregistreerd, medisch gecontroleerd en indien nodig enigszins behandeld worden.

In Ataka werden de vluchtelingen vanaf de haven met een treintje naar grote loodsen gereden waar kleding, eten en toiletartikelen uitgedeeld werden. Op de foto’s die fotograaf van de Willem van de Poll daar in opdracht van de Repatriëringsdienst gemaakt heeft, zijn onder andere rijen Indonesische Nederlanders te zien die langs grote kasten vol kleding lopen. Leden van het Vrouwelijk Hulp Korps (VHK) hielpen daar met het uitzoeken. Per persoon kregen de repatrianten één paar boven kleding en twee paar ondergoed. Ondertussen werden ze vermaakt door de muziek van een bandje Duitse krijgsgevangenen en was er een provisorische speelruimte ingericht voor de kinderen. Vanaf 1947 werd het depot in Ataka gesloten; de warme kleding zou al in Batavia worden uitgedeeld.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Aankomst in Nederland

De mensen die op de foto’s uit Ataka te zien zijn, zouden aankomen in een naoorlogs winters Nederland. In 1946 rapporteerde het Centraal Bureau Verzorging Oorlogsslachtoffers dat het al zestigduizend repatrianten in Nederland had ondergebracht. Deze organisatie moest ervoor zorgen dat de mensen uit Nederlands-Indië in ieder geval in de eerste zes maanden onderdak en eten hadden. Dit zorgde geregeld voor scheve gezichten, want alles was op dat moment schaars in Nederland. Ook kregen mensen met een Indische voorouder regelmatig te maken met racisme.

In totaal vertrokken 400.000 mensen vanuit Indonesië naar Nederland tussen 1945 en 1968, waarvan de meesten in de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog.

bronnen

• Griselda Molemans. ‘Opgevangen in Andijvielucht’ 

• Suze Zijlstra, ‘De Voormoeders: Een verborgen Nederlands-Indische familiegeschiedenis’.

• Vijf Eeuwen Migratie, Indonesië

• NPO Kennis, Hoe regeerde Nederland over Nederlands-Indië?

• Elsevier, Ataka

• Nieuwe courant, Onder auspiciën van het Comité voor Repatriatie naar Holland 

• Het dagblad : uitgave van de Nederlandsche Dagbladpers te Batavia, Ataka