Slag in de Javazee: Indië verloren

Op 27 februari 1942 ontmoeten de Japanse en Geallieerde vloot elkaar voor de kust van Java. Karel Doorman, de Nederlandse bevelhebber van de Geallieerde vloot, heeft weinig vertrouwen in de overwinning, maar wordt door zijn oversten toch gedwongen de aanval in te zetten. De Slag in de Javazee wordt uitgevochten.

In januari 1942 begon het Japanse leger aan de invasie van Nederlands-Indië. Met name de grote hoeveelheden olie en de rubberplantages in de regio waren van groot strategisch belang voor de strijdende partijen gedurende de Tweede Wereldoorlog. Om de Japanners tegen te houden, verenigden de lokale Geallieerde troepen op 15 januari hun krachten in het ‘American-British-Dutch-Australian Command’ (ABDACOM).

Strategie

Hoewel de Geallieerden hun eenheden samengevoegd hadden, waren de afzonderlijke landen het nog niet eens over een duidelijke strategie. Zo beschouwden de Britten de verdediging van Sumatra als de hoofdprioriteit, terwijl de Amerikanen en Australiërs zich meer zorgen maakten over de Japanse opmars in Zuidoost-Azië. Tenslotte vonden de Nederlanders de verdediging van Java het belangrijkste. Deels door dit gebrek aan slagvaardigheid verliep de samenwerking tussen de Geallieerden moeizaam.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Aanval

Op 27 februari 1942 kwam de hoofdvloot van ABDACOM bijeen ten noorden van Java, waar zij hoopten een Japanse invasievloot te onderscheppen. De avond van tevoren had Karel Doorman, de Nederlander die het bevel had over de vloot, tevergeefs geprobeerd zijn superieuren op andere gedachten te brengen. In zijn ogen was de bijeengeraapte vloot totaal niet opgewassen tegen de Japanners. Zo konden de Geallieerde schepen onderling amper communiceren (veel Nederlanders spraken gebrekkig Engels) en was het moraal onder de troepen laag. Daarnaast was de Japanse vloot groter en beter bewapend. De Japanse kanonnen waren zwaarder en hadden een groter bereik dan de meeste geallieerde schepen. Ook was de bevoorrading van de Japnners beter en de Japanse bemanningsleden hadden - over het algemeen genomen - bovendien veel meer ervaring. Volgens Doorman was een aanval daarom bij voorbaat zinloos. Zijn overste, admiraal Conrad Helfrich, wilde hier echter niets van weten en gaf het bevel “val aan en vecht het uit”.

Slag in de Javazee

De volgende dag koos Doorman daarom met tegenzin de aanval, volgens de overlevering onder de strijdkreet “Ik val aan, volg mij”, al was dat in werkelijkheid "Alle schepen, volg mij". Rond vier uur in de middag losten de Geallieerden de eerste kanonschoten, wat direct beantwoord werd door het Japanse eskader. Al snel incasseerde de Britse zware kruiser ‘Exeter’ een voltreffer, waarna het schip naar de kust geëscorteerd moest worden. Niet veel later gingen ook de Nederlandse torpedobootjager ‘Kortenaer’ en de Britse ‘Electra’ verloren. Na twee uur gaf Doorman het bevel tot de terugtocht.

Terugtocht

Tijdens de terugweg naar Java liep de Britse Jupiter op een eigen mijn en werd de ‘Encounter’ ingezet om slachtoffers uit het water te vissen, waardoor Doorman nog slechts vier kruisers over had. Tegen elf uur ’s avonds kwam hij vervolgens wederom in contact met de Japanse vloot. Na een korte schotenwisseling werd de Nederlandse kruiser ‘Java’ geraakt door torpedo's en ging ten onder. Niet veel later werd ook het vlaggenschip ‘De Ruyter’ door Japanse torpedo's geraakt en ging ten onder. Doorman bleef aan boord en ging met het schip ten onder. Drie andere schepen gingen nog verloren toen ze probeerden te ontkomen naar Australië, waardoor van de totale vloot van vijftien schepen alleen de ‘Perth’ en de ‘Houston’ ongeschonden uit de strijd kwamen. In totaal verloren de Geallieerden tien schepen en meer dan 2.300 matrozen, waaronder ruim 900 Nederlanders. Enkele weken later viel ABDACOM uiteen en werd Nederlands-Indië bezet door Japan.

Karel Doorman

Hoewel historici inmiddels betwijfelen of hij de legendarische order “Ik val aan, volg mij” daadwerkelijk uitgesproken heeft, is Karel Doorman desalniettemin de geschiedenis ingegaan als een ware oorlogsheld. Zo kreeg hij postuum de Militaire Willemsorde, heeft hij zijn eigen monument op Java en zijn er inmiddels drie Nederlandse schepen naar hem vernoemd. Op de 70ste herdenkingsdag van de Slag in de Javazee in 2012, kondigde de commandant van de Zeestrijdkrachten aan dat de vierde ‘Karel Doorman’ in 2014 in dienst zou worden genomen.

De wrakken van de schepen die tijdens de Slag in de Javazee tot zinken werden gebracht, werden in 2002 door duikers gelocaliseerd en aangemerkt als officieel oorlogsgraf. Maar in 2017 bleek dat de wrakken van de zeebodem verdwenen waren. Waarschijnlijk hebben schroothandelaren de wrakken illegaal verwijderd en verkocht.